مصادیق نور در آیات و روایات/ برکات ویژه سحر

اَللّهُمَّ نَبِّهنی فیهِ لِبَرَکاتِ أسحارِهِ، وَ نوِّرْ قَلْبی بِضِیاءِ أنوارِهِ وَ خُذْ بِکُلِّ أعْضائِی إلی اتِّباعِ آثارِهِ بِنُورِکَ یا مُنَوِّرَ قُلُوبِ العارفینَ.

خداوندا مرا در این روز برای برکات سحرهایش بیدار و هوشیار کن و جانم را به روشنی انوارش منوّر گردان و تمام اعضاء وجوارحم را برای پیروی از آثار وبرکات این روز مسخّر فرما به نور خویش ای روشنی بخش دلهای عارفان.

خوب است در شرح دعای این روز به بحث شب‌زنده‌داری و سحرخیزی و برکات ویژه سحر بپردازیم.

در شرح ادعیه روزهای آغازین این ماه به بحث شب بیداری اشاره شد؛ قرآن کریم در آیات گوناگونی به اهمیت شب‌زنده‌داری پرداخته است:

یا اَیُّها المُزَّمِّلُ قُمِ الَّیْلَ اِلّا قَلیلا ـ نِصْفَهُ اَوانْقَُصْ مِنْهُ‌ قَلیلاً ـ اَوْزِدْ عَلَیْهِ وَ رَتِّلِ الْقرآنَ تَرْتیلاً[۱]؛ هان ای جامه به خود پیچیده ـ پاره‌ای از شب بجزاندکی ازآن را برخیزوزنده بدار،یانصف آن رایاکمی کمترازنصف را،ویااندکی بر نصف بیفزا و قرآن را شمرده شمرده بخوان.‌ ‍

در جای دیگری از قرآن در بیان صفات ویژه متقین و پارسایان می‌خوانیم: کَانُوا قَلِیلًا مِّنَ اللَّیْلِ مَا یَهْجَعُونَ[۲]؛ آنها اندکی از شب را می‌خفتند.

خدا در سوره مبارکه اسرا برای رسیدن پیامبر(ص)به مقام محمود او را به خواندن نافله شب سفارش می‌فرماید: وَمِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّکَ عَسَی أَن یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَامًا مَّحْمُودًا[۳] ؛ و پاسی از شب را به نماز و عبادت  بیدار باش، این یک غنیمتی است برای تو، امید است پروردگارت تو را به مقام محمود (در خور ستایش) برانگیزد.

این برخی از آیاتی بود که بیداری در شب را سفارش می‌کردند؛ اما این که چه ساعتی از شب را بیدار باشیم  نیز خود از نکات مهم این بحث است.

قرآن و روایات و دستور علمای بزرگ دین به ما می‌آموزند که بهتر است ساعات آغاز شب را به خواب و استراحت اختصاص داده و ساعات پایان شب را که سحر نام دارد بیدار باشیم.

قرآن کریم در مورد اهل تقوا در دو جا چنین بیان می کند: پارسایان اهل استغفار در سحر هستند و در ساعات پایانی شب از خدا طلب مغفرت می‌نمایند.[۴]

 پیامبر خدا (ص) در این زمینه فرمودند: بهترین زمان برای این که خداوند عزّوجل را بخوانید سحرگاهان است؛آن حضرت سپس به آیه‌ای از قرآن در مورد طلب استغفار حضرت یعقوب برای فرزندانش اشاره کرده و فرمودند: یعقوب نبی (ع) دعا و استغفار برای آنها را به وقت سحر موکول کرد.[۵]

لقمان (ع) در سفارشی به فرزند خود او را به امر مراقبت از وقت سحر توصیه کرده و فرمود: ای فرزندم! مبادا خروس از تو زرنگ‌تر باشد، هنگام سحر که تو در خوابی او برمی‌خیرد و آمرزش می‌طلبد.[۶] آری، کم زخروسی مباش مشت پری بیش نیست/ از دل شب تا سحر خدا خدا می کند.

سحرخیزی چنان پربرکت است که انسان به واسطه استغفار در سحر و به فرموده امیرمؤمنان علی (ع) مشمول درود خداوند و فرشتگان او می‌شود.[۷]

علمای بزرگ شیعه یکی از زمان‌های اجابت دعا را یک‌سوم آخر شب می‌دانند.

روایات فراوانی در این باره وجود دارد که یکی از آنها این بیان نورانی از وجود مبارک رسول خدا(ص) است که فرمودند:  ذات اقدس الهی در آخر هر شب این چنین می‌گوید:

آیا دعا کننده‌ای هست تا من او را اجابت کنم؟ آیا درخواست کننده‌ای هست تا خواسته اش را عطا کنم؟ آیا آمرزش‌خواهی هست تا او را بیامرزم؟ آیا بنده توبه کاری هست تا توبه‌اش را بپذیرم؟ [۸]

رسول گرامی اسلام همچنین در فرمایشی، صدای استغفار کنندگان در سحرگاهان را یکی از صداهایی که خداوند دوست دارد معرفی می‌کند. [۹]

میهمان ماه مبارک رمضان در ادامه این دعا می گوید: خداوندا دلم را به پرتو انوار این ماه روشن کن .

خداوند، ذات اقدس خویش را در قرآن کریم نور معرفی می‌کند و می‌فرماید: اللهُ نُورُالسَّمَواتِ وَالْاَرْض… یعنی خداوند نور آسمان‌ها و زمین است.[۱۰]

و در آیه‌ای دیگر از قرآن به نور تعبیر می‌کند و می‌فرماید: …قَدْ جَاءکُم مِّنَ اللّهِ نُورٌ وَکِتَابٌ مُّبِینٌ[۱۱]؛ از طرف خدا نور و کتابی آشکار برای شما آمده است، قرآن در آیاتی نیز تورات و انجیل را دارای نور معرفی کرده و کسی را که خداوند سینه‌اش را برای اسلام گشایش داده است دارای نوری از خداوند بیان می‌کند. [۱۲]

این که ماهیت این نور چیست و آیا واقعا نوری در کار است یا این تعبیر، یک تعبیر تشبیهی و تمثیلی است، بحث علمی، دقیق و طولانی را می طلبد که از موضوع این نوشته خارج است اما هر یک از ما روشنایی دل و قلب را وجدان کرده‌ایم و با انجام اعمال عبادی، تلاوت قرآن، دعا و گریه و حرکت در مسیر اطاعت حضرت حق، حالت سبکبالی و سبک باری و نورانی شدن دل و جان خویش را تجربه کرده‌ایم.

آن چه در دعای روز هجدهم ماه مبارک رمضان می‌خواهیم نورانی شدن دل به واسطه انوار نورانی این ماه مبارک است. البته مصادیق نور و نورانی شدن در روایات زیادی بیان شده است. برای مثال از حضرت زهرا صلوات‌الله علیها، امام، انتخاب برادر در راه رضای خدا، تلاوت قرآن، ذکر علی‌ابن ابیطالب(ع)، گرسنگی، حکمت، عشق خدا،‌ یاد خدا، سخنان اهل‌بیت (ع)، سکوت و دین به نور تعبیرشده اند.