روز رحلت امام باقر را هفتم ذی حجه دانسته اند و یعقوبی آن را سال 117 هجری، در سن پنجاه سالگی یاد کرده است. رحلت آن حضرت در دوران خلافت هشام بوده و در نقل دیگری آمده که در زمان ابراهیم بن ولید بن عبدالمالک مسموم شده، به شهادت رسید و در بقیع، کنار قبر پدر بزرگوارش دفن شد.
امام پنجم شیعیان، افزون بر لقب «شاکر» و «هادی» به لقب «باقر» نیز شهرت یافته است. معنای باقر شکافنده است که جابر بن یزید جعفی در توضیح شهرت این لقب می گوید: زیرا آن حضرت علم را شکافت و رموز و دقائق آن را روشن کرد.
به جرات می توان گفت که در میان امامان شیعه پس از امیر مومنان سند بخش عمده ایی از روایات به امام محمد باقر و فرزندش امام صادق منتهی می گردد. این موضوع به دلیل موقعیت خاص سیاسی جامعه آن روز بود، که این دو امام بیش از امامان دیگر فرصت نشر علوم آل محمد را پیدا کردند. از این روست که در جوامع حدیثی شیعه، بخش بزرگی از روایات اهل بیت از این دو امام بزرگوار نقل شده است.
گلچینی از 14 حدیث اخلاقی برای زندگی از امام محمد باقر را در اینجا بخوانید.
به دلیل تعداد زیاد روایات از این امام درباره ایشان گفته شده: «از فرزندان حسن و حسین علیه السلام آن چه در زمینه تفسیر، کلام، فتوا، و احکام حلال و حرام از آن حضرت صادر شده، از کس دیگری صادر نشده است.»
در بحار الانوار آمده که ابرش کلبی از هشام عبدالملک پرسید: این کیست که مردم عراق او را در میان گرفته اند و مشکلات علمی خود را از او می پرسند؟ هشام گفت: این پیامبر کوفه است خود را پسر رسول خدا و شکافنده علم و مفسر قرآن می داند. در نقل دیگری آمده است که هشام او را با تعبیر «المفتون به اهل العراق» معرفی کرده، یعنی کسی که اهل عراق شیفته او هستند.
او همانند پدرش امام سجاد علیه السلام، که شهرت عظیم علمی در میان مردم داشت مورد احترام خاص و عام بود.
محم بن منکدر، که خود یکی از محدثان معروف اهل سنت بود، در عظمت امام پنجم شیعیان چنین می گوید: من جانشین علی بن الحسین از میان فرزندان او را که نزدیکترین آنان به او از نظر علم و فضیلت هم می بایست باشد ندیده بودم تا روزی که به محضر فرزندش امام محمد باقر علیه السلام رسیدم.
امام باقر در زمان حیات خود علاوه بر روایت های حدیث های بی شمار برای احیای سنت پیامبر، اختلافات فقهی موجود بین فرقه ها را نیز باید حل و فصل می کرد. همچنین در آن زمان امام با جریان فکری تندرویی که به نام غلو و غلات شناخته می شوند و بیشترین آسیب را به تشیع رساندند نیز روبرو بود. اگر مبارزه مستمر امامان با این غالیان نبود، آنان بر کلیت جامعه تشیع غلبه کرده و اساس آن را مخدوش کرده بودند. حتی با وجود این مبارزات، باز هم غالیان توانستند بخش هایی از جامعه شیعی را با خود همراه کرده و از راه بدر کنند، حرکتی که تا به امروز آثارش برجای مانده است. برای آشنایی با جریان غالی اینجا را بخوانید.
دکتر رسول جعفریان در کتاب «حیات فکری و سیاسی امامان شیعه» درباره درگیری ها و اختلافات فقهی بین فرق اسلامی در زمان امام باقر و تلاش های ایشان برای به سامان رساندن فقه شیعه نوشته است:
اختلافات فقهی در اواخر قرن اول هجری
« سال های ( 114- 94) زمان پیدایش مشرب های فقهی و اوج گیری نقل حدیث درباره تفسیر است. از علمای اهل سنت کسانی مانند ابن شهاب زهری، مکحول، قناده، هشام بن عروه در زمینه نقل حدیث و ارائه فتوا فعالیت می کردند. وابستگی عالمانی مانند زهری، ابراهیم نخعی، ابو الزناد، رجاءبن الحیاة که همگی کم و بیش به دستگاه حاکمیت اموی وابستگی داشتند، ضرورت احیای سنت واقعی پیامبر (ص) را به دور از شائبه های تحریف عمده ی خلفا وعلمای وابسته به آنان مطرح می کرد.
با نگاهی به فراوانی روایات نقل شده در این دوران و شهرت علم فقه در میان محدثان این زمان، می توان گفت که علم فقه نزد اهل سنت از این دوره به بعد وارد مرحله تدوین شده است. فروکش کردن تنش های سیاسی پس از حادثه کربلا و شکست خوردن و از میان رفتن ابن زبیر و یک پارچه شدن حاکمیت مروانیان، به ناچار بسیاری از علما را از صحنه سیاست دور کرد و به حوزه درس و حدیث سوق داد و آنها را واداشت تا به شکلی، اختلاف روایات را حل کنند و فتوای فقهی برای مردم ارائه دهند. اولین با در سال 100 هجری عمر بن عبدالعزیز فرمان تدوین احادیث را خطاب به ابوبکر بن حزم صادر کرد.
این خود بهترین شاهد است بر شروع تکاپوی فرهنگی اهل سنت در آغاز قرن دوم هجری، مقارن با دوران امامت امام باقر علیه السلام. از این رو امام احساس کرد که می بایست با ابراز و اشاعه نظرات فقهی اهل بیت در برابر انحرافاتی که به دلایل مختلفی در احادیث اهل سنت رسوخ کرده بود، موضع گیری کند.
جنبشی برای تدوین فرهنگ شیعه
نقطه نظرات فقه شیعه گر چه آن زمان به طور محدود و در حد اذان، تقیه، نماز میت و….. روشن شده بود اما با ظهور امام باقر علیه السلام قدم مهمی در این راستا برداشته شد و یک جنبش فرهنگی تحسین بر انگیزی در میان شیعه به وجود آمد. در این عصر بود که شیعه تدوین فرهنگ خود، شامل فقه، تفسیر، واخلاق را آغاز کرد .
در دوران بنی امیه که به امور دینی توجه چندانی نمی شد مردم نسبت به فقه و مسائل دینی آگاهی نداشتند و چیزی از آن نمی فهمیدند و تنها اهل مدینه بودند که از اینگونه مسائل آگاهی داشتند در منابع دیگر نیز آمده که در طول نیمه دوم قرن اول هجری مردم حتی کیفیت اقامه نماز و گذراندن حج را نمی دانستند.
انس بن مالک با نگاهی به روزگار خویش می گوید: از آنچه که در زمان رسول خدا معمول بود چیزی نمی بینم. گفتند: نماز ! گفت: چه تحریف هایی که در این نماز انجام نداده اید.
همه اینها دلیل است بر فراموش شدن فقه در میان عامه مردم که به درستی یکی از مهمترین دلایل پرداختن امام باقر و امام صادق به فقه، احیای آن در میان مردم و جلوگیری از تحریفی است که به یقین در تدوین و بازنویسی فقه روی داد.»
برگرفته از خبرگزاری خبرانلاین
