جق جق به چه معناست

 ما هنوز درباره تاریخ زادگاه خودمان چیز زیادی نمی دانیم. نام هایی که برای مزارع، چشمه ها، کوه ها و مانند آن در گذر زمان انتخاب شده است برای ساکنان روستای جق جق هنوز نامفهوم است و جز تاریخ شفاهی و نامتقن درباره بعضی از واژه ها چیز زیادی نمی دانیم. این مسأله تا به آن جا پیش می رود که ما معنای نام روستای خودمان را هم نمی دانیم. خیلی حیف است، اینطور نیست؟ جای تأسف است که می گویم ولی من اکنون بعد از سی سال برای اولین بار است که به طور جدی برای یافتن معنای آن در سایت های اینترنتی و فرهنگ لغات موجود جستجو کردم. اگر چه نام روستا بعد از انقلاب اسلامی و در اسناد رسمی کشور به “نهضت آباد” تغییر یافت، اما مردم جق جق و روستاهای اطراف هنوز از همین نام یعنی “جق جق” و “جق جقی ها” در زبان محاوره استفاده می کنند. فکر می کنید چرا؟  خوب دلایل روانشناختی و تاریخی جالب و قابل توجهی در پس این رفتار وجود دارد و امیدوارم در آینده بتوانم درباره آن کمی بنویسم.

به هر جهت، ما هنوز دانش مان درباره جق جق اندک است، دقیقا نمی دانیم که جق جق چگونه شکل گرفته است، اولین خانه های آن در چه سالی ساخته شده است، چه مکانیزم هایی باعث مهاجرت و تجزیه بیشتر اقوام گرجی در منطقه فریدونشهر شده اند و آیا مهاجرت از شهر فریدونشهر به جق جق کنونی به طور دلخواه و یا اجباری بوده است. آیا مبنایی برای سکونت خانواده ها در این روستا وجود داشته است؟ آیا خانواده هایی که در شهر فریدونشهر مانده اند و آن هایی که به روستاهای گرجی نشین اطراف مانند سیبک، چقیورت و جق جق مهاجرت کرده اند از نظر پایگاه اجتماعی و اقتصادی متفاوت بوده اند یا مهاجرت خانواده ها به این روستاها به صورت تصادفی بوده است؟ اقوام لُر چه زمانی در روستا ساکن شده اند؟ مبدأ مهاجرت آن ها از کجا بوده است؟ و چرا با وجود آن که روستاهایی لرنشین دیگری در شهرستان فریدونشهر وجود داشته است، آن ها حاضر شده اند در کنار اقوام گرجی که از نظر زبان و قومیت و خاستگاه جغرافیایی با همدیگر متفاوت هستند، زندگی کنند؟ این سوال ها و بسیاری سوال های مشابه دیگر وجود دارد که هنوز، ما نه تنها پاسخی در این باره برای روستای جق جق، بلکه برای سایر روستاهای گرجی نشین نداریم و از همه دوستان و هم روستایی های عزیز می خواهم اطلاعات خود را، هر چند اندک، به همین سایت ارسال کنند تا به کمک هم و به تدریج برای این پرسش ها بتوانیم پاسخ هایی فراهم کنیم و دانشمان را درباره زادگاه مان بیشتر کنیم. “در یک کلام می خواهم از شما دعوت کنم که  بیایید دانش جمعی مان را درباره روستایمان با کمک همدیگر تولید کنیم”. مورخین برای توجیه دانش خودشان از جمله معروفی استفاده می کنند. اگر شما از یک مورخ حرفه ای بپرسید که چرا تاریخ می خوانید به شما خواهد گفت که “ملتی که تاریخ و گذشته خود را نمی داند آن را تکرار می کند” و به طور ضمنی به شما می گوید که در واقع ملتی که با تاریخ و سرگذشت خودش پیوند دارد و از گذشته حیات اجتماعی خود آگاه است هرگز مصائب و دشواری های گذشته برای نسل آینده آن تکرار نمی شود. در آینده اهمیت پاسخ به این سوال ها را بیشتر تشریح خواهم کرد.

بگذریم، کمی دلسرد کننده است که هم اکنون بسیاری از جق جقی ها معنای نام زادگاه خود را نمی دانند. اگر در سایت های اینترنتی و لغت نامه های گرجی جستجو کنید می توانید واژه جق جق (ჯაყჯაყი) را در آن ها پیدا کنید. کلمه جق جق در فرهنگ لغات جامع انگلیسی- گرجی که در سال 1385 هجری شمسی (2006 میلادی) به کوشش اَپرونیدزه[1] و همکاران وی ویرایش شده است به معنای تکان خوردن، تکان دادن، ارتعاش داشتن، طنین داشتن، لرزش داشتن، لرزیدن، دست انداز داشتن (جاده) و تلق تلق کردن (تلق تلق کردن ماشین یا کالسکه در جاده ناهموار) به کار رفته است[2]. در فرهنگ لغات مذکور، کلمه جق جقی (ჯაყჯაყი) معادل کلمات دیگری مانند ჯაყჯაყა (بخوانید جَقجَقَ) و  ჯაყჯაყეგს (بخوانید جَقجَقِگس)[3] و نیز کلمه ნჯღრევა (بخوانید نجغرِوَ)[4] به کار رفته است  که مترداف هستند. این کمله در زبان انگلیسی مترادف با واژه shake about (car on a bad road) به کار می رود که معنای  “به این طرف و آن طرف انداختن چیزی یا کسی” (مثلا این طرف و آن طرف انداختن ماشین در جاده ناهموار، در دست انداز انداختن ماشین یا کالسکه در یک جاده ناهموار) و نیز به معنای “بالا و پایین انداختن چیزی یا کسی” اشاره دارد.[5]

تا به اینجا تقریباً مطمئن هستم که به اندازه کافی برای یافتن معنای واژه روستایمان تلاش کرده ام و مطالب فوق دارای سند علمی هستند. اما برای درک مصداقی کلمه جق جق دیگر نمی توانیم به لغات فرهنگ رجوع کنیم و باید به تفسیر و گمانه زنی متوسل شد. برای مثال، ما درباره واژه სოფელი (بخوانید سُپِِِِِِِِلی: نامی که گرجی های ایران برای اشاره به شهر فریدونشهر امروزی استفاده می کنند) می دانیم که این نام برگرفته از نام روستای کوچکی است که در شرق تفلیس پایتخت کشور گرجستان واقع شده است. اما درباره واژه جق جق من نتوانستم چنین مکانی را بر روی نقشه های جغرافیایی که در سایت های اینترنتی فراهم شده اند، پیدا کنم و بیشتر فکر می کنم که انتخاب این نام با ویژگی های جغرافیایی خود روستا ارتباط دارد. به مثابه یک تفسیر اولیه، می توانم بگویم به دلیل اینکه بستر جغرافیایی روستای جق جق ناهموار است و عبور وسایل چرخ دار مانند گاری، کالسکه و ماشین و نیز حمل کردن اسباب، وسایل و علوفه با حیواناتی مانند اسب و الاغ سبب می شود که به این سو و آن سو تکان بخورند، این نام را برای آن برگزیده اند. یک راه دیگر برای تفسیر این است که ما از فعل به فاعل حرکت کنیم و از طریق فعل به ویژگی های و خصوصیات فاعل پی ببریم. در آن صورت، می توان به طور تلویحی به این نکته پی برد که جق جق یعنی جایی که زمین آن ناهموار است. البته تأکید می کنم که این تفسیر تنها یک حدس ابتدایی است و باید بیشتر درباره آن تحقیق شود.

بنابراین، اگر چه پاسخ معمای اول یعنی معنای واژه “جق جق” را پیدا کرده ایم، اما هنوز دقیقاً نمی دانیم که چرا جق جقی ها این نام را برای روستای خود انتخاب کرده اند و چه تناسبی میان این واژه و جغرافیا و تاریخ روستا وجود دارد. نظر شما چیست؟ آیا شما معانی دیگری برای این واژه در ذهنتان داشتید؟ آیا این واژه همانند نام روستای سیبک و شهر فریدونشهر برگرفته از سکونتگاه قبلی گرجی های جق جق در گرجستان است یا نامی است که با جغرافیای کنونی جق جق در ارتباط است؟ واقعاً چرا ساکنان اولیه روستا این نام را برگزیده اند؟

حجت اله رحیمی