نگاهی اجمالی به پشت پرده روزنامه ها و سایت های خبری ایران

به گزارش پونه زار به نقل از صاحب نیوز؛ در حدود ۱۶۰ سال قبل با منتشر شدن کاغذ اخبار به مدیریت میرزای شیرازی، ایران وارد جهان رسانه ای شد و این در حالی است که در غرب این تاریخ به ۴۰۰ سال پیش برمی گردد. ویژگی اصلی رسانه ها “همه جا” بودن آن هاست. رسانه ها می توانند یک کلاس بی دیوار با میلیاردها مستمع تشکیل دهند. آن ها وظیفه حراست از محیط را به عهده دارند آن ها باید همبستگی کلی را بین اجزاء جامعه در پاسخ به نیازهای محیطی ایجاد کنند و مسئولیت انتقال میراث اجتماعی از نسلی به نسل دیگر را به عهده دارند.

به طور کلی رسانه ها نقشی دوگانه در زندگی اجتماعی بازی می کنند رسانه ها هم حرکت و پویائی و سر زندگی را تقویت و تولید می کنند و هم می توانند زمینه ساز رخوت و تنبلی و سستی در جامعه باشند. از یک سو احساس های عاطفی، محبت و صداقت را برمی انگیزند و از سوی دیگر احساس زشتی، دشمنی، بی اعتمادی، دروغ و خشونت را زنده می کنند. از طرف دیگر وظایف خبری و آموزشی نیز یکی دیگر از کارکرد رسانه هاست. در جامعه ایران نیز رسانه ها از این امر مستثنی نیستند. در حال حاضر رسانه های متعدد و متنوع در کشور متناسب با اهداف شکل گیری خود در حال فعالیت می باشند. به غیر از رسانه ملی (یعنی صدا و سیما) خبرگزاری ها، سایت های اینترنتی و روزنامه ها که در نقش مطبوعات ظاهر شدند، از مهمترین رسانه های اطلاع رسان می باشند. بدیهی است ارگان ها و موسسات اعم از دولتی و غیر دولتی  به پشتوانه اشخاص حقیقی و حقوقی تلاش می کنند برای خود رسانه ای تدارک ببینند که از طریق آن بتوانند دیدگاه های مورد نظر خود را به مخاطبان منتقل نمایند.

در این میان آنچه نامشخص می ماند وابستگی سایت ها خصوصا سایت های خبری به اشخاص خاص می باشد. وابسته بودن یا نبودن سایت‌های خبری به اشخاص و گروه‌های سیاسی بحثی است که هر از چندگاهی در جامعه مطرح می‌شود و قبل از آنکه نوع وابستگی آن به شخص یا اشخاص مشخص شود مسکوت می ماند. اما واقعیت این است که این سایت‌ها می‌توانند با فعالیت حرفه‌ای، مخاطبان خود را افزایش داده و از این رهگذر با جذب آگهی‌های تبلیغاتی، وابستگی خود را به اشخاص سیاسی کمرنگ‌تر کنند، اما این اتفاق نمی افتد، علت اصلی آن چیست؟ چرا این رسانه ها همزمان با قوی تر شدن بنیه مالیشان از وابستگی خود به اشخاص سیاسی نمی کاهند؟ علت را شاید بتوان در حمایت های امنیتی، حقوقی و اطلاعاتی جستجو نمود. در ادامه این موضوع بیشتر مشخص خواهد شد.

جدول زیر معرف برخی  سایت های خبری موجود در کشور است و خط مشی و انتساب آنها به شخصیت های سیاسی را نشان می دهد.

نکته قابل توجه این است که وابستگی سایت‌های خبری به چهره‌های سیاسی، احزاب و موسسات هر از چندگاهی در سطح رسانه‌های کشور مطرح و به دنبال آن اشخاص این وابستگی را رد و آن را حربه‌ای برای تخریب از سوی منتقدان خود می‌دانند. شاید از عمده ترین دلایل این امر بتوان به موارد زیر اشاره کرد:

۱) به خاطر جلوگیری از مشکلات و تبعات نامطلوبی که ممکن است مطالب منتشر شده در این رسانه ها برای آنان و موقعیت سیاسیشان داشته باشد.

۲) این که رسانه ها به صورت غیر مستقیم از روش و جهت سیاسی آنها حمایت کنند.

به طور کلی در رابطه با جهت گیری ها و وابستگی های روزنامه ها و سایت ها منبع و مجموعه خاصی به صورت مکتوب هنوز در دست نیست و تدوین نشده است ولکن اجمالا گروهی اصولگرا، گروهی اصلاح طلب و گروهی دیگر بینابین هستند. در همین ارتباط مشی سیاسی برخی از روزنامه ها عبارت است از:

الف: روزنامه های اصولگرا

۱- روزنامه کیهان به مدیرمسئولی حسین شریعتمداری که با توجه به اینکه در اساسنامه این روزنامه آمده است که مدیرمسئول نماینده و منتخب مقام معظم رهبری در این روزنامه است، یک روزنامه دولتی به معنای عام محسوب می شود.

۲- روزنامه رسالت به سردبیری محمد کاظم انبارلویی، مدیرمسئولی مرتضی نبوی

۴- روزنامه وطن به صاحب امتیازی و مدیر مسئولی مهرداد بذرپاش

۵- هفته نامه پرتو به صاحب امتیازی موسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) و مدیر مسئولی محمود دهقانی

۶- روزنامه جام جم متعلق به سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران به مدیر مسئولی بیژن مقدم

 ۷- و…

ب: روزنامه های اصلاح طلب:

۱- روزنامه آفتاب یزد به مدیرمسئولی و صاحب امتیازی منصور مظفری

۲- روزنامه شرق به مدیرمسئولی مهدی رحمانیان

۳- روزنامه مردم سالاری به مدیرمسئولی مصطفی کواکبیان نماینده اصلاح طلب سابق مجلس شورای اسلامی

۴ – روزنامه اعتماد، مدیرمسئولی الیاس حضرتی

۵- و….

و روزنامه هایی که جهت گیری خاصی ندارد مانند:

 اطلاعات که قدیمی‌ترین روزنامه ایران است و مدیرمسئول آن سید محمود دعایی است.

روزنامه ایران که دولتی است و توسط خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران منتشر می گردد و با روی کار آمدن هر دولت مواضعش عوض خواهد شد.

 ***

 مجموعا از بین روزنامه های منتشره در نظام جمهوری اسلامی، روزنامه هایی مانند کیهان، اطلاعات، ایران و… رسما دولتی هستند و منابع مالی آنها دولتی است و دیگر روزنامه ها غیردولتی هستند و منابع مالی آنها بیشتر از طریق افراد، گروه ها، احزاب و از طریق چاپ آگهی های تبلیغاتی و درآمدزایی های داخلی تامین می شود و در نهایت دولت نیز کمک می کند ولی بودجه رسمی دولتی ندارند.

اما در مورد منابع مالی سایت های خبری بایستی گفت نحوه تامین هزینه های آن ها به  چند صورت است:

۱) حامیان مالی: که منافع بلندمدت را دنبال می کنند و خود اهداف مختلفی را شامل می شوند. این حامیان مالی قاعدتا درحال پول خرج کردن می باشند و لزوما می بایست افرادی سرمایه دار باشند که درنتیجه فرهنگ و سیاست وابسته به سرمایه داری خواهد بود و مسلم است که سرمایه داران حتی اگر حزبی هم باشند به دنبال منافع مالی و امتیازات مخصوص خود هستند که از سیاستمداران طلب خواهند کرد. فتأمل.

۲) مؤسسات و ارگان ها: وزارت ارشاد و دیگر وزارتخانه های دولتی، قرارگاه خاتم الاوصیاء سپاه، سازمان تبلیغات حوزه علمیه، شهرداری ها، نهاد رهبری، شورای عالی انقلاب فرهنگی، صداوسیما، صنایع مادر و … این مؤسسات هرچند در اساسنامه شان حمایت از اینگونه حرکت های رسانه ای تعریف شده است اما در نهایت همگی بوی نفت می دهند چراکه متصل به شیر نفت هستند که میزان حمایت های آنان محدود، غیر ضابطه مند و پر حرف و حدیث است.

۳) آگهی های تجاری- تبلیغاتی: آگهی های تجاری یک رسانه از این رو مهم است که همواره آگهی های تجاری رگ حیاتی رسانه ها هستند و معمولا این آگهی ها با «روابط خاص» در اختیار رسانه ها قرار می گیرد. این شیوه مهمترین روش و توصیه شده ترین روش برای رسانه ها است که استقلال نسبی آنها را حفظ می کند اما باز هم مشکلات خود را به همراه دارد چراکه ممکن است مرز بین تبلیغ و خبر نامشخص شود و همچنین رسانه ها به مطالب سفارشی و رپرتاژ گرفتن رو بیاورند. همچنین دولت و موسسات بزرگ نیز می توانند با تحریم یک رسانه و ندادن آگهی به آن، رسانه ها را تهدید کرده و ترسو بار بیاورند. در این زمینه مطالعه کتاب «فیلترهای خبری» نوشته «نوام چامسکی» مفید به نظر می رسد.

منافعی که آگهی های تجاری برای رسانه های خبری به دنبال دارد، گاهی مواقع از حمایت حامیان مالی به صرفه تر به نظر می رسد. به عنوان مثال طبق تعرفه‌های آگهی سایت تابناک (البته طبق تعرفه های سال گذشته) تعداد تبلیغاتی که این سایت در صفحات اصلی و داخلی خود منتشر کرده است، می‌توان تخمین زد که این سایت در حال حاضر در حدود ۱۵۶ میلیون تومان در ماه از طریق جذب آگهی می تواند درآمد داشته باشد. به عبارت دیگر این سایت خبری از بنرهای تبلیغاتی که در گوشه سمت راست و چپ قرار داده است بیش از ۱۳۰ میلیون تومان درآمد خواهد داشت.

سایت عصر ایران که رتبه ۲۱ را در سایت الکسا (سایت رتبه بندی) دارد و دومین سایت پربیننده خبری در کشور محسوب می‌شود، تنها از طریق آگهی‌های تبلیغاتی در صفحه اصلی خود در حدود ۶۵ میلیون تومان درآمد خواهد داشت. تبلیغات داخل صفحه خبرهای این سایت هم بیش از ۳۸ میلیون تومان می‌تواند به گردانندگان این سایت درآمد بدهد. در مجموع حدود ۱۰۴ میلیون تومان از درج آگهی در صفحه اصلی و داخل صفحات اخبار؛ نصیب سایتی می‌شود که بسیاری از ایرانیان روز خود را با خواندن خبرهای آن آغاز می‌کنند.

سایت خبرآنلاین که رتبه ۲۲ را در سایت الکسا دارد نیز تعرفه آگهی‌های خود را براساس تعداد کلیک، هربار نمایش، تعداد نمایش و زمان نمایش مشخص کرده است. اگر فرض کنید تمام قراردادهای آگهی‌های این سایت خبری بر اساس زمان نمایش و آن هم به صورت یک ماه تنظیم شده باشد،‌ بیش از ۶۰ میلیون تومان از صفحه اصلی و ۲۱ میلیون تومان از تبلیغاتی که در داخل اخبار به نمایش گذاشته می‌شود و در مجموع بیش از ۸۱ میلیون تومان درآمد دارد.

سایت خبری-تحلیلی الف نیز که از مخاطبان کمتری نسبت به سه سایت بالا برخوردار است و در سایت الکسا رتبه ۷۶ ایران را به خود اختصاص داده، از صفحه اصلی خود بیش از ۱۵ میلیون تومان و در داخل اخبار خود در حدود ۶ میلیون ۵۰۰ هزار تومان آگهی دارد که در مجموع بیش از ۲۱ میلیون تومان را نصیب این سایت می‌کند. جداول زیر نمونه ای در این زمینه است:

 .

تعرفه تبلیغات برای صفحه نخست سایت فرارو

 تعرفه تبلیغات برای صفحه خبر سایت فرارو

به طور کلی گردانندگان رسانه ها (اعم از روزنامه، سایت، خبرگزاری،…) در ایران همانند دیگر کشورها متنوع و متفاوت است. همانطور که در جدول بالا آورده شد رسانه ها پشتیبان تفکر خاص صاحبان نفوذ هستند و ممکن است رسانه ای به طور کامل مستقل باشد یا آنکه:

۱) منتسب به  اشخاص باشند (مانند سایت الف، تابناک و…)؛

۲) منتسب به احزاب باشند (مانند سایت ایلنا، دیپلماسی ایرانی یا روزنامه شرق، ….)؛

۳) یا منعکس کننده نظرات سازمان ها و موسسات دولتی و غیر دولتی باشد (مانند خبرگزاری مهر و ایسنا، روزنامه ایران،…).

 در یک جمع بندی باید گفت: حامیان مالی رسانه ها انتظارات و توقعاتی را دنبال می کنند. تاثیرگذاری منابع بر کار روزنامه‌ها محور اصلی جنجال‌های دامنه‌دار در باره مسائل مالی آن‌ها است. بحث اصلی در میان این جنجال‌ها این است که رسانه ها اعم از روزنامه، سایت و… تحت تاثیر این منابع قرار نگیرند. اصولاً حامیان مالی (اعم از دولتی و غیر دولتی) تلاش می کنند تا  با نزدیک نمودن خود به برخی شخصیت های سیاسی، اهداف خود را دنبال کنند، چرا که یک فرد سیاسی شاید نتواند به تنهایی یک رسانه برای خود داشته باشد و حامی مالی بابت این حمایت، خواهان آن می شود که نقشی در قدرت بازی کند و در تصمیم گیری ها دخیل باشد. به عبارت دیگر هر کدام از رسانه ها «بلندگوی آن نوع تفکر سیاسی» می شوند که شخصیت های سیاسی به کمک حامیان مالی آن را می آرایاند. اگر بخواهیم واضحتر بگوییم، نوعی بده بستان قدرت است، که صاحبان ثروت و شخصیت های سیاسی آن را هدایت می کنند. بهترین وضعیت آن است که رسانه ها در مورد وضعیت مالی خود شفاف سازی داشته باشند. مسلما یک حامی مالی به خاطر حمایتی که می کند انتظاراتی را دنبال می نماید. به همین خاطر است که شخصیت های سیاسی در ظاهر تمایلی ندارند که رسانه ای را منتسب به خود بدانند چرا که شاید نتوانند انتظارات این حامیان مالی را برآورده نمایند.