حکم شرعی «رحم اجاره‌ای» چیست؟
به گزارش سایت تحلیلی خبری پونه زار به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان، ناباروری یکی از مشکلاتی است که این روزها بیش از سه میلیون زوج ایرانی با آن دسته و پنجه نرم می کنند و بنیان برخی از خانواده ها به همین علت با تهدید مواجه می شود. این در حالی است که یکی از راه های درمان ناباروری استفاده از رحم اجاره ای است که به دو صورت انجام می شود.
در روش اول که به آن لقاح مصنوعی می گویند، نطفه مرد و تخمک زن خودش را در خارج از رحم بارور و به دلیل عدم توانایی زن در بارداری، آن را به رحم زن دیگری تزریق می کنند.
در روش دوم نطفه مرد را در رحم غیر همسرش تزریق کرده و از تخمک زن دیگری استفاده می کنند تا وی از این طریق صاحب فرزند شود.
آنچه که در روش های معمول پزشکی برای اهداء جنین یا گامت مورد استفاده قرار می گیرد، همان روش اول لقاح مصنوعی است که قانون آن در ۲۹ تیرماه سال ۱۳۸۲ طی 5 ماده در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و در هشتم مرداد ۱۳۸۳ به تایید شورای نگهبان و آیین‌نامه آن در تاریخ ۱۹ اسفند ۱۳۸۳ به تصویب هیأت دولت رسیده و مجوز پرورش کودک حاصل از سلول مادر و پدر شرعی در رحم فرد دیگر، در قبال دریافت اجرت صادر شد.
پاره ای از استفتائات مراجع عظام تقلید در خصوص این نوع از لقاح مصنوعی را در ادامه می خوانید:
* آیت الله خامنه ای:
پرسش: الف ـ آیا لقاح آزمایشگاهی در صورتی که اسپرم و تخمک از زن و شوهر شرعی باشد، جایز است؟ ب ـ بر فرض جواز، آیا جایز است این کار توسط پزشکان اجنبی صورت بگیرد؟ و آیا فرزندی که از این طریق به دنیا میآید ملحق به زن و شوهری است که صاحب اسپرم و تخمک هستند؟ ج ـ بر فرض که عمل مذکور فی‌نفسه جایز نباشد، آیا موردی که نجات زندگی زناشویی متوقف بر آن باشد، از حکم عدم جواز استثنا می‌شود؟
پاسخ: الف ـ عمل مذکور فی‌نفسه اشکال ندارد ولی واجب است از مقدمات حرام مانند لمس و نظر اجتناب شود. ب ـ کودکی که از اين طريق متولد می‌شود ملحق به زن و شوهری است که صاحب اسپرم و تخمک هستند. ج ـ گفته شد که عمل مذکور فی‌نفسه جايز است.
* آیت الله سیستانی:
پرسش: لقاح مصنوعی از زن و مرد شرعی و گذاردن آن در رحم زن دیگر برای باردار شدن چیست؟
پاسخ: فی حد نفسه اشکال ندارد.
* آیت الله سبحانی:
پرسش: هرگاه اسپرم زوج با تخمك زوجه تلقيح شود اما پرورش جنين در رحم اجاره اى قرار گيرد، حكم فرزند چيست؟
پاسخ: فرزند ياد شده از آن زوج و زوجه است كه از اسپرم و تخمك آنها متولد شده است ولى نسبت به صاحب رحم اجاره اى احتياط شود يعنى اين فرزند احتياطاً نمى تواند با صاحب رحم و فرزندان او ازدواج كند.
پرسش: شوهر و همسر اسپرم و تخمك دارند ولى رحم قابلیت نگهدارى جنين را ندارد و لذا اسپرم را با تخمك در بيرون تلقيح مى كند و در رحم اجنبيه (رحم اجاره اى) قرار مى دهند اگر اين كار با مقدمات حلال صورت گيرد جايز است؟ و آيا فرزند با اين سه نفر(صاحب اسپرم، صاحب تخمك، صاحب رحم) محرم است؟
پاسخ: در صورتى كه صاحب رحم اجاره اى شوهر نداشته باشد صاحب اسپرم وى را در مدت نگهدارى جنين عقد موقت كند و فرزندِ صاحب اسپرم و تخمك مى باشد و نسبت به صاحبِ رحم بايد احتياط كرد.
* آیت الله مکارم شیرازی:
پرسش: تلقیح اسپرم و تخمک زن و شوهر شرعى در خارج از بدن و جایگزینى آن در رحم همان زن چه حکمى دارد؟ آیا کودک حاصل حلال زاده است؟
پاسخ: این کار ذاتاً اشکالى ندارد، ولى چون معمولاً مستلزم نظر و لمس حرام است، تنها در صورت ضرورت جایز مى باشد. (منظور از ضرورت این است که مثلاً اگر این کار انجام نشود زندگى زناشویى آن مرد و زن مختل، و یا زن گرفتار بیمارى مى شود). و در هر حال فرزند مذکور حلال زاده است.
* آیت الله صافی گلپایگانی:
پاسخ: چنانچه ملازم با حرام از قبیل لمس و نظر نباشد فی نفسه مانعی ندارد.
اما روش دیگر برای بارورسازی زوج های نابارور تزریق اسپرم مرد به رحم زنی غیر از همسرش است که در حکم شرعی این مورد بین فقها اختلاف نظر وجود دارد. برخی از مراجع نقلید به طور صریح این کار را مجاز ندانسته اند و برخی هم برای آن شروطی قائل شده اند که در ادامه مشروح آن را می خوانید:
* آیت الله خامنه ای:
پرسش: گاهی بعضی از زوجها به علت عدم تخمک گذاری در زن که وجود آن برای عمل لقاح ضروری است، مجبور به جدایی شده و یا به علت عدم امکان درمان بیماری و بچه دار نشدن، با مشکلات زناشویی و روحی مواجه میشوند، آیا در این صورت جایز است که به روش علمی از تخمک گذاری زن دیگری برای انجام عمل لقاح با نطفه شوهر در خارج از رحم استفاده شود و سپس نطفه لقاح یافته به رحم آن زن منتقل گردد؟
پاسخ: عمل مذکور هرچند فی نفسه اشکال ندارد ولی کودکی که از این طریق متولد می‌شود ملحق به صاحب نطفه و تخمک بوده و الحاق آن به زنی که صاحب رحم است مشکل میباشد لذا باید نسبت به احکام شرعی مربوط به نسب، احتیاط رعایت شود.
* آیت الله سبحانی:
پرسش: خانمى، تخمك براى بچه دار شدن ندارد، لذا اسپرم شوهرش را با تخمك زن ديگرى بارور مى كنند و در رحم اين خانم قرار مى دهند اگر اين كار با مقدمات حلال صورت گيرد جايز است؟
پاسخ: هرگاه زنى كه اسپرم شوهر با تخمك او تلقيح شده، زن شرعى او باشد و در اين صورت تخمك تلقيح شده را در رحم زن اول قرار دهند اشكال ندارد و فرزندى كه متولد مى شود براى زن صاحب رحم محرم خواهد بود چون فرزند شوهرش است و اما اگر آن زن زوجه شرعى نباشد چنين تلقيحى جايز نيست.
* آیت الله سیستانی:
پرسش: آیا قرار دادن نطفه مرد اجنبی در رحم زن اجنبیه فی نفسه جایز است ؟ آیا این عمل شبیه به زنا نیست؟
پاسخ: جایز نیست ولی حکم زنا را ندارد.
* آیت الله مکارم شیرازی:
پرسش: خانمى بر اثر تزريق آمپول، از مرد بيگانه‌اى حامله شده، (و به اصطلاح رحم خود را اجاره داده،) و پس از وضع حمل، فرزند را به صاحب نطفه مى‌دهد. حكم اين مسأله چيست؟ و فرزند ملحق به كيست؟ و از نظر ارث، چگونه است؟
پاسخ: تزريق نطفه مرد اجنبى به زن اجنبى حرام است. و بچّه‌اى كه از تركيب اين دو نطفه متولّد مى‌شود، حكم فرزند نامشروع دارد. ولى اگر نطفه مردى را با نطفه همسر شرعى‌اش در خارج رحم تركيب كنند، و در رحم زن ديگرى پرورش يابد، فرزند مشروع و متعلّق به صاحبان نطفه است. ولى اين كار جز در موارد ضرورت، اشكال دارد.
