«معمای‌شاه»؛ کم‌سابقه در تاریخ سینما و تلویزیون ایران
به گزارش پایگاه تحلیلی خبری پونه زار به نقل از نسیم آنلاین، «معمای شاه» اکنون به پخش قسمت های زیادی از آن ثابت کرد که اثری شتابزده، عوام فریب و سرگرم کننده صرف نیست. این مجموعه هرچند به مذاق شبه روشنفکران داخلی، سلطنت طلب ها و رسانه های فارسی زبان بیرونی خوش نیامد ولی نشان داد که بر پایه منابع تحقیق و مبتنی بر روایت های موثق تر تاریخی پایه گذاری شده است و اثری است عظیم.
روایت و تصویر چشم انداز تاریخ معاصر با بهره گیری و همراهی بیش از 560 نفر از عوامل سینما، تئاتر و تلویزیون در مسئولیت‌های پشت‌صحنه و 80 بازیگر اصلی در کنار 520 بازیگر نقش فرعی در مجموعه معمای شاه، این اثر را به کاری کم سابقه در تاریخ سینما و تلویزیون ایران تبدیل کرده است.
برنامه‌ریزی برای ایجاد بسترهای تحقیق و پژوهش و سیر مطالعاتی گسترده و وسیع با حضور و همراهی محققین و پژوهشگران تاریخی و تعریف پنل های تحقیقاتی برای مراحل مختلف این سریال زیر نظر«دکتر موسی حقانی» به‌عنوان مشاور پژوهشی و تاریخی در کنار اشراف و دغدغه مندی کارگردان سریال محمدرضا ورزی در عرصه تاریخ بویژه تاریخ معاصر فضایی را ایجاد کرده که تماشاگران با دایره المعارف تصویری۴۰ سال تاریخ این سرزمین در پرچالش ترین دوره اش آشنا شوند.
نکته قابل توجه فقدان یک اثر جامع و خلاء آثار تصویری مستند و دراماتیک پیرامون انقلاب اسلامی در کشور بوده که به نظر می‌رسد این مجموعه تا حدودزیادی توانسته این خلاء ها را بپوشاند.
* استفاده دقیق و صحیح از مستندات تاریخی و محققین
تاکنون سریال های مختلفی درباره تاریخ پهلوی اول و دوم ساخته شده ولی در اغلب این آثار، مقاطعی از این تاریخ انتخاب و به صورت خلاصه به این دوره پرداخته شده است. در هیچ سریالی مانند معمای شاه به صورت مبسوط به این دوره پرداخته نشده است.
استفاده دقیق و صحیح از مستندات تاریخی و محققین مورد وثوق جامعه، استاتید دانشگاه، مورخان؛ انطباق با تاریخ و دقت نظر در رعایت جنبه های تطبیقی این اثر با رویدادهای تاریخی، پاسخ‌گویی به پرسش های متعدد نسل جوان درباره این دوره خاص بویژه در دهه های اخیر و گسستگی بین نسلی، از ویژگی‌های بارز و جریان ساز این اثر است.
این سریال تلاش کرده تا از جذابیت های بصری برای جذب مخاطبان بهره بگیرد. انتخاب بازیگران نزدیک به شخصیت ها، همچنین گریم های به شدت شبیه سازی شده، پرداختن به جنبه های داستانی و از همه مهم تر، روایت قصه ای پُرفراز و نشیب برخی از جنبه های این فعالیت است. مضافا اینکه برخلاف برخی سریال های تاریخی که مخاطب میان خود و شخصیت تاریخی فاصله قائل است، در این سریال حداکثر واقع گرایی لحاظ و تلاش شده کار به گونه ای پیش برود که مخاطب شخصیت تاریخی را مقابل دوربین احساس کند و تصور نکند یک بازیگر نقش آن شخصیت را ایفاء می کند.
* اتفاق ها به صورت ساعت به ساعت روایت شده
در مجموعه معمای شاه توجه جدی به «مستندات تاریخی» مهم ترین ویژگی سریال است. بر همین اساس در مراحل مختلف از حضور محققان و پژوهشگران بهره گرفته شده از مرحله پیش از نگارش فیلم نامه تا مراحل تولید. علاوه بر این سازندگان سریال در مقاطع مختلف تولید و در گروه های گوناگون همچون: صحنه و لباس نیز به صورت مستقل کار پژوهشی و تحقیقی انجام داده اند و حتی این کار همزمان با تولید نیز ادامه داشته است.
به دلیل فاصله زمانی کم اتفاقات تاریخی با زمان حاضر معمولاً با کثرت روایت و حافظه های متغیر روبروئیم آنچه در این اثر مشهود است رویدادها و اتفاقاتی است که در سریال معمای شاه مورد استفاده قرار گرفته، از چند وجه متفاوت مورد بررسی تاریخی قرار گرفته اند و اگر اصالت رویدادی در چند منبع مورد توجه واقع شده، از آن بهره گرفته شده و در غیر این صورت کنار گذاشته شده است. دقت نظر تا به حدی است که در سریال حتی تواتر ماه، سال و روز در فاصله مقطع تاریخی 1317 تا 1357 مورد توجه واقع شده است و حتی، درخصوص برخی رویدادها مانند«کودتای 28 مرداد»، اتفاق ها به صورت ساعت به ساعت روایت شده و مشخص است که هر سکانس از لحاظ تاریخی در چه ساعتی رخ می دهد. زبان واقع گرایانه کار در جزئیات هم مورد مداقه قرارگرفته به عنوان مثال برای راحت شدن ارتباط مخاطب با سریال و درک بهتر رویدادهای تاریخی، زمان و مقطع وقوع حوادث از طریق یک ماشین تایپ قدیمی به اطلاع مخاطب رسانده می شود.
* ساختار روایت دوگانه برای تبیین چشم انداز گسترده‌تری از وقایع
از دیگر امتیازهای این مجموعه استفاده از لوکیشن های متعدد است. لوکیش اغلب سریال های تاریخ معاصر منطقه «لاله زار» بوده که به طور مفرط در آثار استفاده شده است. در «معمای شاه» برای اولین بار دکور«خیابان منیریه»، «میدان ژاله»، «خیابان انقلاب» و «پامنار» ساخته شده تا برای روایت داستانی تاریخی، فضایی جدید ارائه گردد.. این دکور از زوایای مختلفی در سریال به نمایش درمی آید و به دلیل توجه به پس زمینه ها، فضای جذابی را ایجاد می کند. و همینطور، استفاده از ساختار روایت دوگانه برای تبیین چشم انداز گسترده‌تری از وقایع از تمهیدات خلاقانه و هوشمندانه کارگردان اثر بوده است.
بدون تردید در کمتر اثری شاهد این حجم از اتفاقات و رخدادهای تاریخی هستیم. چهار دهه پرتلاطم تاریخ معاصر، اشغال ایران توسط متفقین، قیام30 تیر، ملی شدن صنعت نفت، کودتای 28 مرداد، قیام پانزده خرداد 42، کاپیتولاسیون، واقعه هفده شهریور یا جمعه سیاه، دوران تبعید امام(ره) در نجف، حضور لهستانی ها در ایران در جنگ جهانی دوم، وقایع آذربایجان و فرقه پیشه وری، حضور نیروهای بیگانه در کشور، ترور هژیر، ترور رزم آرا، ماجراهای مربوط به کنسرسیوم نفت و… برخی از رخدادهای این سریال است.در عین حال توجه به پس زمینه اجتماعی و فرهنگی رویدادهای حد فاصل سال های 1317 تا 1357 بخش مهمی از سریال معمای شاه را به خود اختصاص می دهد. در کنار همه این تنوع، تعدد و گستردگی در این مجموعه، مخاطبان بواقع با گستره بزرگی از مردان تاریخ ساز مواجه اند. مردان خوب و بد و زشت تاریخ معاصر. از قهرمانان ملی، مذهبی و اسطوره های مبارزه و انقلاب گرفته تا نمادهای حاکمیت استبداد؛ فهرستی طولانی از شخصیت های سیاسی در این سریال حضور دارند. برخی شخصیت های فرهنگی همچون: دکترعلی شریعتی، جلال آل احمد، حبیب ثابت پاسال صاحب اولین شبکه تلویزیونی، مهرداد پهلبد وزیر فرهنگ و هنر، رضا قطبی رییس رادیو و تلویزیون ایران، حسین گل گلاب سراینده شعر ای ایران ای مرز پُرگهر ، روح الله خالقی و… از آن جمله اند.
* «معمای شاه» اثری مناسبتی نیست
معمای شاه اولین سریالی است که در سطح گسترده و به طور مستقیم با شخصیت های تاریخی در ارتباط است و در کنار روایت ماجراهای دربار، قصه ای پر افت و خیز را هم روایت کرده و ضمنا اثری مناسبتی نیست. در اغلب سریال های تاریخی گذشته، این شخصیت های تاریخی حضوری کوتاه و محدود داشته اند. در اغلب موارد در سریال های تاریخی، یا به این شخصیت ها به صورت محدود پرداخته شده یا فقط قصه روایت شده و شخصیت های تاریخی جایگاهی نداشته اند.
این مجموعه پرتنوع و جذاب قطعا، برای مخاطبان عمومی بویژه جوانان و نوجوانان که جویا و تشنه شنیدن و دیدن در باره روند شکل گیری انقلاب اسلامی هستند مفید و تاثیرگذار است .
