GMO یا محصولات غذایی تراریخته به چه معناست؟
به گزارش پایگاه تحلیلی خبری پونه زار به نقل از صاحب نیوز، از دیرباز تولیدکنندگان محصولات کشاورزی سعی در بهینه کردن محصولات با روش های مختلف داشتند ولی این روش ها همواره در طبیعت رخ می داد و ممکن بود حتی به خودی خود رخ دهد مثل پیوند محصولی با محصول دیگر. اما با پیشرفت علم در زمینه ژنتیک و دسترسی به ماهیت ذرات که همان ژن محصول است، بشر توانست تغییرات مورد نظر خود را در ژن بذرهای محصولات کشاورزی ایجاد نماید تا جایی که بتواند گیاهی را که هرگز در شرایط عادی نمیتواند در زمین شور کاشت شود تولید کند. به این محصولات تراریخته گفته می شود.
ذرت، سویا، روغن کلزا و پنبه چهار محصولی است که به صورت تراریخته در دنیا تولید می‌شوند که قبلاً مصرف آنها در کشور زیاد نبود ولی امروز شاید به یکی از مهمترین محصولات مصرفی خانوار تبدیل شده باشد.
محصولات تراریخته یا تغییر ژن یافته، محصولاتی هستند که کارشناسان با دستکاری که روی ژنتیک آن انجام می‌دهند، یک خصوصیت ویژه را در محصول ایجاد یا یک خصوصیت را حذف میکنند که این تغییر هرگز در طبیعت رخ نمی دهد؛ به عنوان مثال پروتئین هایی داخل محصول ایجاد می کنند که خاصیت آفت کشی دارد و این سموم باعث می شود که مثلا کرم ساقه در برنج از بین برود.
در نگاه اول این پیشرفت بسیار مفید بود؛ بشر توانست تولید محصولات کشاورزی را بوسیله بذرهای تراریخته افزایش دهد و ادعا کند گامی در جهت کاهش گرسنگی برداشته است. از آنجا که این بذرها در هر محیطی که انسان اراده میکرد و با هر مشخصاتی که مد نظر او بود به عمل می آمد تولید آنها در کشورهایی که فقر تغذیه ای وجود داشت گسترش یافت؛ تا جایی که کشورهای آمریکای لاتین به بزرگترین مزارع کشت محصولات تراریخته تبدیل شدند. البته مثل هر پیشرفت علمی دیگر این علم نیز در انحصار شرکت های آمریکایی اسرائیلی در آمد و در پوشش یک شرکت چند ملیتی به نام «مونسانتو» توسعه یافت.
این پیشرفت علمی امیدهایی در جهت احقاق حقوق مردم در جهت دسترسی به مواد غذایی ارزان تر را ایجاد نمود لکن پس از مدت اندکی، این پیشرفت بدلیل عدم توجه به مخاطرات آن با سوال بزرگی مواجه شد که محصولات تراریخته برای انسان تا چقدر مفید است و چه خطرهایی ممکن است برای انسان و محیط زیست او فراهم کند؟
* حقایقی پیرامون محصولات تراریخته
– پس از گزارش هایی که پیرامون بیماری های مشاهده شده در بدن کسانی که مشخصا در مصرف کنندگان محصولات تراریخته (خصوصا در مناطقی که محصولات کاشت می شد) می رسید و همین طور آمار بالای مصرف سموم در مزارعی که این محصولات کاشت شده بود در تمام جهان نگرانی های پیرامون این محصولات و عوارض آن ها بوجود آمد تا آنجا که در اکثر کشورهای اروپایی ابتدائا قوانینی وضع شد تا از واردات و همچنین کاشت این محصولات در کشورهایشان جلوگیری شود و همزمان آزمایشات مختلفی روی این محصولات و عوارض آنها روی حیوانات آزمایشگاهی آغاز شد.
– یک آکادمی آمریکایی با استناد به مطالعات صورت گرفته بر حیوانات، تأثیرات این اصلاحات ژنتیکی را بر روی ارگان‌های صدمه‌دیده، اختلالات دستگاه گوارش و دستگاه ایمنی بدن، افزایش سرعت پیر شدن و ناباروری عنوان کرد.
– همچنین مطالعات انسانی نشان داد که چگونه اصلاحات ژنتیکی GM مواد غذایی می‌تواند موادی در درون بدن انسان باقی بگذارد که باعث مشکلات طولانی‌مدت خواهد شد.
– طبق گزارش‌های این آکادمی به‌عنوان‌مثال، ژن‌ها در داخل سس سویا، می‌توانند به دی. ان. ای باکتری زنده درون بدن انسان منتقل شوند. همچنین اصلاحات ژنتیکی درون‌دانه ذرت، سم حشره‌کشی تولید میکند که درون خون زنان باردار و جنین آنها یافت شده است.
– از بذرهای تراریخته کار خاصی برنمی آید (بازده خاصی ندارند). آنها یا همچنان در برابر علف کش ها مقاوم هستند و یا حشره کش های خاص خود را تولید می کنند که به معنای ورود سموم از این راه به زمینهای کشاورزی می باشد. ترکیب این دو ویژگی در یک بذر با مهندسی ژنتیکی (stacked events) به مرور افزایش پیدا کرده. آنها در حال حاضر ٣٣٪ از گیاهان تراریخته را تشکیل می دهند.
* برخی دانشمندان و مراکز علمی بذرهای تراریخته را عامل گسترش سرطان میدانند
دکتر عمرانی عضو هیئت رئیسه انجمن ارگانیک ایران و عضو هیئت رئیسه اتحادیه ملی محصولات کشاورزی در مورد مشکلات تولید محصولات تراریخته می گوید:
«بیش از ۹۰ درصد محصولات اکنون حاوی ژن مقاومت به علف‌کش‌ها هستند. کمیته مشترک سازمان جهانی بهداشت و فائو بر مبنای اظهار نظر انجمن بین‌المللی تحقیقات سرطان به این نتیجه رسیده‌اند که علف‌کش غالب در محصولات تراریخته یعنی گلایفوسیت سرطان‌زاست. در حالی که از زمان تجاری شدن محصولات تراریخته در سال ۱۹۹۶ تاکنون مصرف این علف‌کش ۱۵ برابر افزایش یافته است.»
وی معتقد است: «این به معنی مخاطرات فراوان سلامت و زیست محیطی است چراکه ماده‌ای که باعث سرطان میشود، عامل ایجاد بیماری‌های دیگری مثل آلزایمر، اوتیسم، افزایش سرطان‌های گوارشی و عملکرد منفی غدد بدن میشود که افزایش این بیماری‌ها در کشور آمریکا همگام با افزایش تولید محصولات تراریخته رشد معنی‌داری داشته است.
استفاده از علف‌کش‌ها در گیاهان تراریخته مقاوم به علف‌کش، باکتری‌های خاک را از بین می‌برند و روند تجزیه بقایای موجودات و تثبیت کربن و نیتروژن اتمسفری را با مشکل مواجه کرده و خاک را به یک توده فیزیکی بی‌‌خاصیتی تبدیل میکند.»
* مشکلات علف کش انحصاری مونسانتو
نکته جالب توجهی که در این محصولات هست علف کشی است که به علت مقاوم بودن این محصولات در برابر اکثر سموم به طور انحصاری توسط شرکت آمریکایی اسرائیلی «مونسانتو» تولید و به کشورهایی که این بذرها در آن ها کاشت شده فروخته میشود. این علف کش به نام گلیفوزیت است:
گلیفوزیت یک حشره کش شیمایی است که به لطف مونسانتو نه تنها در امریکا بلکه در اروپا، استرالیا و کشورهای دیگر مصرف زیادی دارد. پس از آنکه مضرات آن فاش شد، رسانه‌ها توجه زیادی به آن داشتند. بیشتر این کشورها سعی دارند گلیفوزیت را در طبقه دیگر قرار دهند، مخصوصا اینکه آثار آن در خون، ادرار و شیر مادران هم دیده میشود.
به گزارش سلامت نیوز MIT scientist آن را خطرناک‌ترین ماده شیمیایی در محیط زیستمان تلقی میکند. گلیفوزیت را اولین بار مونسانتو استفاده کرد و به نوعی به اسم خود ثبت کرد، اما حالا دیگر شرکت‌های بزرگ زیست فناوری نیز از آن استفاده میکنند. استفاده این شرکت‌های بزرگ زیست فناوری می‌تواند باعث شود که این ماده شیمیایی خطرناک بیشتر از قبل در بین مردم پخش شود.
مشکل اصلی گلیفوزیت: این ماده بر روی مسیر رشد گیاهان و باکتری‌های مفید روده انسان اثر منفی دارد. گلیفوزیت‌ها باعث از بین رفتن مواد مغذی ضروری در گیاهان و حیوانات میشود. این ماده شیمیایی بیشتر در فرآیند تولید آمینو اسید و پروتئین‌ها دخالت دارد و باعث میشود گیاه نتواند سالم بماند.
تاثیر این ماده شیمایی در انسانها بیشتر بر روی باکتری‌های روده است. گلیفوزیت باکتری مفید معده را از بین می‌برد و باعث میشود ایمنی بدن ما ضعیف شود.
* حقوق مردم نسبت به این محصولات چگونه تامین میشود؟
شاید اولین حق مردم که حق زیست و حیات باشد این است که محصولات بدون آزمایش های تایید سلامت و ایمنی زیستی هرگز در جامعه رهاسازی نشوند تا وارد چرخه زندگی مردم نگردند.
در کنار آن یکی از حقوق اصلی مردم که هم در حقوق بشر بر آن تاکید شده و هم در قوانین کشورهای مختلف «حق دانستن» و دریافت اطلاعات است که به عنوان یکی از حقوق بنیادین جامعه بشری مورد پذیرش قرار گرفته است. بر اساس ماده نوزده اعلامیه جهانی حقوق بشر: «هر کس حق آزادی عقیده و بیان دارد، حق مزبور شامل… کسب اطلاعات و افکار، اخذ و انتشار آن، به تمام وسایل و بدون ملاحظات مرزی است.»
طبق این قوانین مردم حق دارند اولا نسبت به این محصولات اطلاعات کامل داشته باشند و به طور مشخص بدانند که کدام محصول ارگانیک یا به اصطلاح سبز تولید شده و کدام محصول تراریخته و اصلاح ژن یافته است ضمن آنکه همه حق دارند و باید بدانند که مصرف این محصولات چه مخاطراتی برای آن ها فراهم می کند که البته این وظیفه ی دولت ها و مجامع بشری است.
* قوانین و مقررات کشورهای مختلف پیرامون محصولات
ایرلند، آلمان، روسیه و ۳۸ کشور دیگر اکثرا یا کاشت و واردات محصولات تراریخته را ممنوع کردند و یا قوانین سخت گیرانه ای پیرامون این محصولات وضع کرده اند خصوصا اکثر این کشورها برچسب گذاری این محصولات را که مشخص کند کدام محصول ارگانیک و کدام محصول تراریخته است و همین طور به خریدار اخطار دهد که این محصول دارای مخاطرات انسانی و زیستی برایشان دارد را اجباری کرده اند.
جالب توجه است که کشور اسرائیل به عنوان یکی از سرمایه داران شرکت مونسانتو خود کشت این محصولات را در کشورش حتی به صورت آزمایشی ممنوع کرده است.
* اما جایگاه این محصولات در کشور ما چگونه است؟
متاسفانه آمار دقیق و مشخصی از این محصولات در هیچ یک از مراجع رسمی کشور وجود دارد تا جایی که حتی اکثر مسئولین از جهاد کشاورزی تا وزارت بهداشت کاشت این بذرها را در کشورمان رد میکنند و در رابطه با واردات این محصول نیز اطلاعات کاملی در دسترس نیست. اما با نگاهی به گزارش های مراکز علمی و تحقیقاتی کشور و همین طور بررسی های میدانی صورت گرفته روی محصولات موجود در بازار نشان میدهد میزان زیادی از محصولات تراریخته خصوصا چهار محصول ذرت، سویا، روغن کلزا و پنبه (و ۹۰درصد روغن های خوراکی موجود در بازار) یافت می شود که این مسئله در اطلاعات مندرج در برچسب دو مارک از روغن های موجود در بازار کاملا مشخص گردیده است.
* قوانین کشور ایران در مورد محصولات تراریخته
متاسفانه قوانین و مقررات ایران پیرامون این محصولات بسیار اندک است و فقط یک قانون مستقل در این رابطه وجود دارد و آن هم قانون ایمنی زیستی کشور و پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا که در تاریخ ۲۹/۵/۱۳۸۲ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است. این قوانین نیز نارسایی های زیادی دارند.
عمده تاکید قانون ایمنی زیستی کشور بر این است:
صدور، تمدید و لغو مجوز فعالیت در امور مرتبط با فناوری زیستی جدید با رعایت قوانین مربوط به هر دستگاه و ضوابط ایمنی زیستی موضوع ماده (۳) این قانون برعهده دستگاههای اجرائی ذی‌صلاح به شرح ذیل می‌باشد:
الف ـ وزارت جهاد کشاورزی در امور مرتبط با تولیدات بخش کشاورزی و منابع طبیعی.
ب ـ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در امور مرتبط با ایمنی و سلامت موادغذایی، آرایشی، بهداشتی و موادپزشکی.
ج ـ سازمان حفاظت محیط زیست در امور مرتبط با حیات وحش و بررسی ارزیابی مخاطرات زیست محیطی بر مبنای مستندات علمی ارائه شده توسط متقاضی.
که البته در رابطه با محصولات تراریخت کشاورزی شاید بشود گفت هر سه دستگاه ذکر شده مسئول بررسی مخاطرات این محصولات هستند و ضمن آنکه طبق ماده ۷ این قانون بایستی مقررات برچسب گذاری محصولات رعایت گردد.
دکتر علی کرمی استاد ژنتیک که از منتقدان رهاسازی بدون دقت محصولات تراریخته است و در این راه تهمت های زیادی را تحمل کرده است، در گفتگویی مطرح میکند که مخالف فناوری ژنتیک نبوده و برعکس مدافع این علم است ولی تاکید میکند متاسفانه از این علم بدرستی در بخش گیاهی استفاده نگردیده است.
وی در این باره و در مورد تفاوت فرآیند طی شده در یک داروی نوترکیب که همان اصلاح ژن شده است با یک گیاه تراریخته می گوید: «در تهیه یک داروی نوترکیب، مثلاً هورمون رشد یا انسولین یا داروهای دیگر، ژن مسئول آن در انسان با روشهای مهندسی ژنتیک در یک فرایند بسیار دقیق مثلاً وارد یک مخمر یا سلول شده و پس از تولید و خالص‌سازی، بعد از گذشت از چهار تا پنج مرحله آزمایش بسیار دقیق به بازار وارد میشود؛ ابتدا آن را روی حیوانات آزمایشگاهی در آزمایشگاه تست می‌کنیم تا مطمئن شویم خطری ندارد؛ بعد بررسی‌های انسانی را داریم که خودش سه فاز دارد؛ ابتدا در جمعیتهای کوچک؛ بعد در جمعیت های بزرگتر؛ گاهی چندین سال طول می‌کشد که دارو از آزمایشگاه به داروخانه برسد. آیا شما در گیاه هم این ارزیابی‌ها را انجام دادید؟ ثانیاً در داخل جعبه هر دارو، یک برگه توضیحات کامل درباره مشخصات، ترکیبات، موارد مصرف و از همه مهمتر عوارض احتمالی آن با جزئیات کامل نوشته شده و مصرف کننده آن را مطالعه میکند. آیا در محصولات تراریخته هم همین‌طور است؟ بسیاری از مردم ایران اطلاع ندارند که سالهاست برنج، ذرت، سویا، روغنها و انواع محصولات واجد ترکیبات تراریخته را مصرف میکنند؛ چرا اطلاع ندارند؟ چون برچسب تراریخته ندارد؛ درحالی که در اکثر کشورهای اروپایی محصولات تراریخته برچسب دارد.»
* موضع رهبری و سیاست های بالادستی نظام، درباره غذای سالم، در تقابل با تراریخته‌هاست
مقام معظم رهبری نیز در مورد تراریخته‌ها اعلام موضع کرده‌اند. در مصوبه ۲۶ آبان ۹۴، رهبری سیاستهای کلی محیط‌زیست کشور را ابلاغ کردند. بند هشت آن می گوید: «گسترش اقتصاد سبز با استفاده از محصولات کشاورزی سالم و ارگانیک».
در این قانون به وضوح مشخص است که برنامه ریزی کلان کشور بایستی بر اساس توسعه محصولات کشاورزی سالم و ارگانیک باشد؛ نه تراریخته! در حالی که متاسفانه دولت در لایحه برنامه ششم نوشته قصد توسعه تراریخته درمورد پنبه و برنج را دارد.
در کنار همه این بررسی ها سوالاتی هست که همه ی صاحب نظران نسبت به آنها نگران و دغدغده مند هستند؛ مانند اینکه:
آیا میتوان به بذرهایی که حتی می توانند با هدف تغییر DNA انسانها تولید شوند و یکی از بزرگترین خطرات تروریستی جهان که همان بیوتروریسم و یا تروریسم پنهان است براحتی اعتماد کرد؟
آیا مردم حق ندارند بدانند چه محصولاتی مصرف میکنند و محصولات نباید برچسب گذاری شوند؟
آیا وظیفه دولت ها این نیست که مردم را نسبت به مخاطرات این محصولات آگاه کنند؟
آیا مافیای مونستانتو به کشور ما نیز نفوذ کرده که نمیتوان جلوی این محصولات ایستاد و مخالفان آن براحتی حذف می شوند؟
و آیا نمی توان بطور مثال برای تولید روغن مردم مواد اولیه ی اورگانیگ از کشورهای دیگری وارد کرد؟
و هزاران سوال بی جواب دیگر. شاید زمان آن باشد تا جدی گرفته شدن این مسئله، مطالبه حقوق مردم از مسئولین به یک مطالبه عمومی تبدیل شود.
جایی می‌شنویم که محصولات تراریخته، سرطان‌زا هستند و باعث مقاومت نسبت به داروها می‌شوند، جایی دیگر و از زبان رییس انجمن ایمنی زیستی می‌شنویم که محصولات ارگانیک هم چندان ایمن نیستند و احتمال سرطان زایی برخی از آنها وجود دارد و… همه اینها باعث شده مردم سردرگم بمانند که چه غذایی باید مصرف کنند و از چه غذایی بپرهیزند. در واقع به معنای محصولات تراریخته عام یعنی محصولات را به شکل ژنتیکی دستکاری میکنند تا بتوانند به مبدل هدف خود در تولید محصولات دست یابند. به‌عنوان مثال یک ژن که سم تولید میکند را از یک باکتری جدا کرده و به گیاه ذرت یا سویا منتقل میکنند. به این ترتیب ذرت یا سویا با تولید سم، در برابر آفات از خود محافظت میکنند و دچار آفت‌زدگی نمی‌شوند.