انتقال حوضه به حوضه آب می تواند به بحران سیاسی بانجامد

معمولاً ما ایرانی ها عادت کرده ایم که تا در مورد مسئله ای به بحران نرسیده ایم نه تنها گامی در جهت حل مشکل بر نداریم بلکه بی محابا و کنجکاوانه به سمت آن بحران حرکت کنیم. مثال واضح و آشکار در این رابطه بررسی تاریخی مسئله ی تصادفات جاده ای می باشدتاریخ اثبات می کند که این موضوع تا به مرز بحران نرسید و آمار کشته های سالانه ما در جاده ها از مرزهای استاندارد جهانی تصاعدی بالا نرفت کم تر به آن توجه شد به طوری که امروزه مسئولین ما باید به این موضوع افتخار می کنند که با پیگیری های آنها آمار کشته های سالانه مثلا 25درصد کاهش داشته است. اما وقتی به همین آمار پس از کاهش، مراجعه می کینم می بینیم بازهم تعداد کشته ها غیرقابل باور و وحشتاک است.
یکی از موضوعات مهمی که در کشور امروزه به جرأت می توان گفت در یک چرخه باطل قرار گرفته است و با بی توجهی مسئولین به سرعت به سمت بحران پیش می رود مسئله آب و سیاست های آبی ناشی از آن است. این نگرانی که یقیناً در صورت عدم توجه ، عدم پیشگیری، عدم حرکت سنجیده و نداشتن نگرش سیستمی در آینده به یک بحران جدی سیاسی تبدیل خواهد شد سبب شد تا مطلبی با همین مضمون و برای تشریح چگونگی سیاسی شدن مسئله آب و اصولاً بحران سیاسی آب نگاشته شود.
امروزه با جهانی شدن اقتصاد و انتقال قدرت از مفاهیم نظامی به قدرت اقتصادی دسترسی به منابع طبیعی یکی از عوامل قدرت می باشد. از آنجا که توسعه اقتصادی و پیشرفت صنعتی به منابع طبیعی وابسته است، مالکیت یا دسترسی آسان به منابع طبیعی با ارزش، به عنوان یکی از شاخص های پشرفت و توسعه اقتصادی فضاهای جغرافیایی خواهد بود. یکی از این منابع طبیعی که مستقیما بر روی توسعه تاثیر می گذارد آب است. در بسیاری از کشورها منابع آب، رقابت های شدیدی را میان گروه های داخلی، که هر کدام دارای منافع و علایق خاص خود هستند برانگیخته است و سلطه و نظارت بر منابع آب فراملی نیز هر از گاهی باعث ایجاد تنش و بحران میان کشورها شده است. روشن است که محل استقرار منابع آبی روی زمین و زیر زمین به سهولت با مرزهای سیاسی مطابقت نداشته و در اختیار گرفتن آبی که چند کشور، چند استان یا چند شهرستان در آن سهیم اند غالباً مورد بحث و اختلاف سیاسی است. بنابراین سیاسی شدن منابع آب و شکل گیری بحران سیاسی آبی تبدیل به یک عامل تأثیرگذار در مسائل داخلی و بین-المللی شده است. جدا از مباحث و تنش های بر سر آب بین کشورها که بعضاً به جنگ هم ختم می شود در سطح محلی نیز این تنش ها به دلیل منطبق نبودن مرزهای سیاسی با مرزهای اکولوژیک به خوبی قابل مشاهده است. بحران سیاسی آبی در سطح محلی اشاره به تأثیر منابع آب و سیاست های مربوط به آن بر روابط اجتماعی و اختلاف ها و تنش های محلی که ممکن است به وسیله آن، در یک منطقه از کشور یا ناحیه جغرافیایی رخ دهد می پردازد. به عنوان مثال میان گروه های اجتماعی به منظور دسترسی به آب یا بین حکومت و مردم اختلاف و درگیری وجود داشته باشد. از آنجایی که بحران آب می تواند بین گروه های مختلف به روش های مختلف آشکار شود ممکن است موجب افزایش تنش بین آنها شود و تا سطح یک بحران سیاسی آبی پیش رود. این نوع خطر زمانی افزایش می-یابد که علاوه بر کمبود آب در تخصیص آن نیز تبعیض وجود داشته باشد. خشونت در جاهایی که نهادهای قانونی ضعیف هستند و نمی توانند مشکلات را حل و فصل کنند امکان بروز بیشتری پیدا می کند. در بسیاری از کشورهای ضعیف مدیریت منابع آب، رقابت شدیدی میان گروه های داخلی جامعه که هر کدام دارای منافع و علایق خاص خود هستند بر انگیخته است. در کشور ایران نیز در سال های اخیر اخبار زیادی در مورد مسائل مرتبط با آب از نظر کمبود یا کیفیت نامناسب آب در شبکه شهری و واکنش های مردم نسبت به این مسئله تجاوز حوزه های شهری به منابع آب حوضه های روستایی در اثر افزایش جمعیت آنها، اعتراضات نسبت به انتقال حوضه به حوضه آب تنش های محلی در خصوص استفاده از منابع آبی بویژه بین کشاورزان و حتی واکنش های در اعتراض به خشک شدن رودخانه ها تالاب ها و دریاچه های داخلی شنیده می شود برخی از دلایل افزایش مسائل این گونه را می توان مصرف زیاد، عدم تقارن بارندگی ها در کشور، رشد جمعیت و توسعه ناهمگون و ناپایدار دانست.
باید گفت، در کشور ایران با وجود اینکه انتقال حوضه به حوضه آب در مواردی می تواند کمبودهای آبی را جبران نماید ولی چنانچه این عمل بدون ملاحظه تمامی جوانب صورت بگیرد خود می تواند مشکل دیگری را به مشکل بحران آب اضافه نماید که همانا اغتشاش، آشوب و بحران سیاسی ناشی از مسائل آبی است. باید دقت داشت، انتقال حوضه به حوضه آب در صورتی موفق به حل بحران آب خواهد شد که در حوضه ای که آب از آن منتقل می شود مشکلات آبی هم از نظر محدودیت مقدار آب و هم مدیریت آب وجود نداشته باشد. به دیگر سخن ابتد مسائل و مشکلات آبی حوضه مبدأ به صورت کامل حل گردد. چرا که در غیر این صورت این سیاست احساس تبعیض و بی عدالتی در بین جوامع حوضه ای که آب از آن منتقل شده ایجاد خواهد کرد و این مسئله به مرور می تواند موجب بحران سیاسی شده و باعث کشمکش و درگیری بین فضاهای جغرافیایی شود. باید دقت داشت، اگر موضوع انتقال آب در حوضه آبی مبدأ منجر به کاهش منابع آبی گردد درصوت عدم توجه به مباحث اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و… آن قاعدتاً با توجه به نقش موثر آب در توسعه اقتصادی، اجتماعی و حفظ سلامت محیط زیست در این شاخص ها با مشکل مواجه خواهیم شد و این رویداد نامبارک ناگزیر پیامدهایی چون احساس تبعیض، تقویت حس محلی گرایی و حتی واگرایی سیاسی، اعتراضات و شورش های سیاسی ، کاهش مشارکت سیاسی در انتخابات و راهپیمایی ها را به همراه خواهد داشت که اگر بخواهیم همه این ها در جمله ای کوتاه خلاصه کنیم باید بگوییم درصورت عدم مدیریت صحیح انتقال حوضه به حوضه آب و یا هرگونه سیاست آبی دیگر امنیت ملی و داخلی کشور در بلند مدت آسیب خواهد دید. مثال بارز این رفتار اعتراضی در سال 1379 در شهر آبادان بود که اعتراضاتی نسبت به انتقال آب های خوزستان صورت گرفت که به کشته شدن چند نفر نیز منجر شد. در مورد انتقال منابع آبی شهرستان فریدونشهر نیز به مرکز استان که امروزه متاسفانه بی محابا و بدون داشتن نگرش سیستمی در حال اجراست و این مسئله منجر خشک شدن بسیاری از منابع آبی کشاورزان شهرستان شده است و نرخ رشد جمعیت شهرستان را برای سال های متمادی به صورت منفی درآورده و متقابلاً مهاجرت از شهرستان به مرکز استان را به صورت خیره کننده افزایش داده است باید به مسئولین استان گوشزد نمود اگر شما مشکلات آبی شهرستان که خود مشکلات اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و… فراوانی ایجاد نموده است حل نکنید و صرفاً با دغدغه حل مشکلات آبی شهرهای مرکزی استان منابع آبی این شهرستان را تصاحب و منتقل کنید ناگزیر گام در عرصه ای خواهید گذاشت که پایان خوشی برای امنیت داخلی کشور و توسعه شهرستان فریدونشهر نخواهد داشت و آن موقع است که شما باید با کلی هزینه و انرژی به سرکوب کردن تنش-ها و اعتراضات سیاسی افتخار کنید همانند مسئولینی که الان به کم کردن چند درصدی آمار کشته های سالانه تصادفات جاده-ای که ناشی از سیاست های غلط در سال های گذشته خودشان است، افتخار می کنند.

باشگاه نویسندگان پونه زار؛ رضارحیمی صادقیه ای
دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیای سیاسی دانشگاه خوارزمی تهران و رتبه 6 آزمون دکترای سال 93