به لودرها بگوييد بايستند: «كاخ جهان نما» كشف شد
قدیمی‌ترین خیابان ایران که تا این زمان باقی مانده، همین خیابان چهارباغ عباسی اصفهان است. حالا ما دقیقا در همین قدیمی‌ترین خیابان ایران این کار‌ها را می‌کنیم. زمانی که خیابان عبدالرزاق اصفهان در حال ساخت بود، همین هشدار‌ها داده شد و کسی توجهی نکرد. در جریان زیرگذر این خیابان، فقط آنچه از زیر چنگال لودرها در رفت، مجموعه‌ای شد از تعداد قابل توجهی سفال‌های اشکانی، ساسانی، سلجوقی و…
در جریان ساخت ایستگاه مترو اصفهان در میدان امام حسین (ع) یا همان دروازه دولت، بقایای سازه‌هایی کشف شد که برخی صاحب نظران آن را باروی زمان سلجوقیان و بقایای «کاخ جهان نما» می‌دانند.
به گزارش پونه زار به نقل از تابناک، چند سال قبل، وقتی ماهاتیر محمد، نخست وزیر سابق مالزی ـ که برخی او را پدر مالزی جدید نیز می‌شناسند ـ پای در اصفهان گذاشت؛ همانند همه گردشگرانی که به افسون نصف جهان مبتلا می‌شوند، مسحور عظمت آثار تاریخی و زیبایی های این شهر شگفت آور شد و در حالی که از شدت شوق و شعف و از فرط هیجان اشک در چشمانش حلقه زده بود، گفت: «اگر اصفهان در دستم بود، به اندازه پولی که از نفت درمی‌آورید از اصفهان درمی‌آوردم»!
بی‌شک او دو منظور داشت؛ نخست اینکه زیبایی و توان بی‌حد و حصر اصفهان را به رخ کشد، که می‌تواند از طریق صنعت گردشگری، به اندازه بودجه کشوری که در بازار نفت یکه تازی می‌کند، سودآور باشد و دوم آنکه طعنه‌ای زده باشد به مسئولان غافلی که اصفهان را در مشت دارند و نمی‌دانند چه در مشت دارند! بی‌شک فرقی است میان «ماهاتیر محمد» و مسئولانی که در ماجرای کشمکش یونسکو با شهرداری اصفهان بر سر برج جهان نما، پیش چشمان از حدقه درآمده خبرنگاران می‌گویند: «یونسکو احمق و کودن است!».
از آن داستان که بگذریم، به نظر کش و قوس‌های مترو اصفهان بعد از حکایت تعرض به نقش جهان، مشهور‌ترین داستان از مجموعه بلاهایی است که مسئولان، بی‌درک از بنیه قدرتمند اصفهان بر سرش می‌آورند. سال هاست که زیر پوست این شهر با ارزش، حفاری‌هایی در حال انجام است که قرار است مثلا همه چیز را مدرن کند، ولی خروجی آن قصه‌های خوشی نیست؛ از انحراف مترو گرفته، تا ریزش تونل آن، تا عبور پنهانی از زیر محور تاریخی و سؤالاتی که سال هاست نه تنها ایرانیان که جهانیان را به خود مشغول کرده و هنوز کسی نمی‌داند چرا عده‌ای با تمام قدرت، عزم جزم کردند مترو این شهر را از تاریخی‌ترین محور این شهر عبور دهند؟!
از شروع و توقف در زمان احمدی‌نژاد تا شروع پر قدرت‌تر در دولت تدبیر!
متأسفانه اوج جفا به محور تاریخی چهارباغ اصفهان در زمان دولت پیشین رخ داد. آن زمان در سکوت مسئولان و به رغم اعتراض و هشدار شدید نخبگان، اساتید دانشگاه، خبرنگاران و مردم، تونل مترو مخفیانه از زیر چهارباغ و مجاور آثار تاریخی عبور داده شد! سرانجام در دوره دوم ریاست جمهوری دولت پیشین، استاندار جدید اصفهان قاطعانه در برابر شهرداری این شهر و سازمان قطار شهری ایستاد و جدال آنچنان بالا گرفت که حتی درگیری فیزیکی میان افرادی از شهرداری با افرادی از استانداری نیز رخ دهد. آن زمان سازمان میراث فرهنگی نیز پس از یک دوره تاریک، سازش با ساز استاندار کوک شد و در برابر زیاده خواهی‌های شهرداری ایستاد تا حاصل آن شود که از ساخت ایستگاه مترو در چهارباغ عباسی با ارائه استدلال هایی که از خورشید روشن‌تر می‌نمود، جلوگیری شود.
چرخ گردون گشت و دولت جدید که صحبت های زیادی از تدبیر می‌کند، بر مسند قدرت نشست. هنوز چند ماهی از انتخاب استاندار دولت تدبیر و امید نگذشته بود که با چراغ سبز سازمان میراث فرهنگی و استاندار جدید، لودرها با ولعی دو چندان به محور تاریخی چهارباغ بازگشتند و دق دل چند ساله را خالی کردند. در امتداد چهارباغ عباسی، مقابل خیابان عباس آباد و همچنین در دروازه دولت، دقیقا همانجا‌ها که احداث ایستگاه تیشه بر ریشه تاریخ این شهر تلقی می‌شد، احداث ایستگاه آغاز و دور تا دور این مناطق ممنوعه با صفحه‌های تمام فلزی پوشانده شد تا مبادا چشم نامحرم باستان‌شناس یا خبرنگاری فضول یارای دیدنش باشد و بیله ای مکانیکی هر آنچه از تاریخ این شهر مانده را نیز درو کردند.
اما همه اینها موجب نشد تا خبرهایی به بیرون نکرده و هیچ کس نفهمد در محوطه کارگاه بیل‌های مکانیکی با مشکلی جدید مواجه شده‌اند؛ جدید که نه، بقایای تاریخی که از دید برخی مسئولان مانع پیشبرد اهدافشان در مترو است و باید به سرعت رفع و رجوع شود؛ از همان چیزهای به دردنخور، اضافه و دردسرساز که اجنبیان هزار‌ها دلار برای دیدنش صرف می‌کنند که از آن‌ور دنیا برای دیدنش بیایند و بار‌ها ثابت کرده‌اند که حاضرند خیلی بیشتر از اینها برای تصاحبش خرج کنند؛ اما برای ما آنقدر اضافه است که باید سریع و بی‌وقفه نابودش کنیم!
مشکل جدید، آبراهه‌های بی‌ارزش (!) صفوی نه؛ باروی گم شده شهر!
بعد از درز خبر، استاندار اصفهان از جمله نخستین افرادی بود که سعی کرد ماجرا را عادی نشان دهد و مدعی شد بر اساس مشورتش با رئیس سابق میراث فرهنگی استان، دریافته که در مکان ایستگاه‌ها آبراهه‌هایی متعلق به عهد صفوی وجود دارد. با این همه، اداره کل میراث فرهنگی ـ که مرجع اصلی در این زمینه بود ـ موضعی تقریبا خنثی پیش گرفت تا به شک‌ها در این زمینه افزوده شده و تنها تئوری مطرح، همان باشد که آبراهه‌های صفوی مانع کار شده که احتمالا همه در بی‌ارزش بودن آن‌ها متفق القول هستیم!
از آنجایی که چهارباغ اصفهان در سال ۱۳۱۰ شمسی ثبت میراث فرهنگی شده و طبق قانون ساخت و ساز در حریم و عرصه میراث فرهنگی ممنوع است، در وهله اول اداره کل میراث فرهنگی استان باید پاسخگو باشد که چگونه مجوز احداث این ایستگاه‌ها را داده و در وهله دوم آنکه به محض دیدن نشانه‌ای از آثار تاریخی کلیه عملیات ساخت و ساز تا اعلام نظر باستان‌شناسان خبره باید متوقف شود که این نیز زیر پا گذاشته شد و طبق مشاهدات حتی هفته گذشته زیر باران هم بیل های مکانیکی مشغول کار و خدمت رسانی به مردم بوده‌اند!
این در حالی است که در بسیاری از داستان تاریخی، دست نوشته‌های سیاحان، کتب مشهور و بسیاری از شواهد بر جای مانده از تاریخ شهر، صحبت های فراوانی از باروی اصفهان در دوره‌های مختلف شده است؛ بارویی افسانه‌ای که در شرق و غرب و شمال و جنوب امتداد داشته و رو به ماه و خورشید و برخی اجرام آسمانی دیگر گشوده می‌شده است. حتی افسانه‌هایی درباره ساخت این بارو در زمان ساسانیان به دست پادشاهان معروف این دوره نقل می‌شود و نقل شده که بار‌ها، از جمله در زمان سلجوقیان ویران یا مرمت شده است؛ بارویی که اخبار رسیده حکایت از کشف بقایای آن در عملیات حفاری ایستگاه مترو دارد.
عجیب آنکه با انتشار این خبر، اداره کل میراث فرهنگی ترجیح داد واکنش درخوری نشان ندهد و حتی بدون بررسی کار‌شناسانه، سعی کرد ماجرا را بی‌اهمیت، سازه‌های ناشناخته کشف شده را نه چندان مهم و در نهایت باروی کشف شده اصفهان را یک دیوار معرفی کند!
و اینک «کاخ جهان نما» رخ می‌نماید
دکتر جعفری زند، باستان‌شناس و نویسنده کتاب «اصفهان پیش از اسلام» که در زمان دولت پیشین مدت‌ها بر روی تپه اشرف این شهر کاوش نمود، خیال همه را راحت می‌کند و درباره سازه‌های ناشناخته مشاهده شده در عملیات احداث ایستگاه مترو دروازه دولت به «تابناک» می‌گوید: «صد در صد مطمئن هستم و شکی ندارم که اینها علاوه بر باروی سلجوقی شهر اصفهان، بخشی از کاخ جهان نما نیز هستند! این کاخ در زمان صفویان بنا شد و شواهد نشان می‌دهد در حوالی منطقه کنونی قرار داشته که علت نامگذاری آن به این نام هم این بوده که از فراز آن تمامی مناطق شهر اصفهان از چهارباغ و رودخانه گرفته تا باغ هزار جریب و کوه صفه دیده می‌شده است و به همین خاطر به آن «کاخ جهان نما» می‌گفته‌اند که از اواخر زمان صفویه و به خصوص در زمان ظل السلطان ویران شد».
جعفری زند درباره باروی اصفهان نیز می‌گوید: «با توجه به شواهد و مستندات حدود بخشی از باروی اصفهان در زمان سلجوقی را می‌دانستیم که از همین منطقه مورد بحث یعنی دروازه دولت شروع می‌شده و تا حوالی چهارراه تختی و دروازه درکوشک امتداد داشته است. اگر دقت کنید در این محدوده محله‌ای قدیمی قرار دارد که به آن «پشت بارو» می‌گویند که این خود تایید کننده قرار داشتن باروی اصفهان در این مکان است».
این باستان‌شناس و محقق اصفهان قدیم، اصفهان را از نظر آثار باستانی کشف نشده شگفت آور و بی‌انتها می‌داند و می‌افزاید: «اصفهان از نظر فراوانی آثار تاریخی کشف شده و نشده، شباهت زیادی به رم ایتالیا دارد. آنجا هر وقت می‌خواهند زمین را بکنند و عملیاتی زیرزمینی داشته باشند، هیأتی باستان‌شناسی بر کار ناظر است. اگر به سازه یا شیئی برخورند که قابل حمل باشد، آن را انتقال می‌دهند و اگر قابل حمل نباشد، کوتاه می‌آینده و مسیر را عوض می‌کنند! حتی اگر مسیر، مسیر مترو باشد.
سال ۲۰۰۷ میلادی در میدان ناونای رم و در جریان احداث یکی از لاین های متروی این شهر، زیر یک ساختمان مربوط به زمان موسولینی (حدود جنگ جهانی دوم) به لبه سنگی یک حوض برخوردند. بلافاصه عملیات حفر تونل مترو متوقف شد و هیأت باستان‌شناسی وارد عمل شدند. در همه جای دنیا رویه کار همین است؛ در شهرهای تاریخی که دیگر جای خود دارد! برای من تعجب آور است که مسئولان چرا تا این اندازه نسبت به میراث این شهر بی‌تفاوت هستند و در کار احداث ایستگاه‌ها تعجیل دارند؟!
قربانیان بعدی میدان نقش جهان و خیابان سپه هستند
با توجه به اینکه معمولا آثار تاریخی در اصفهان دارای چند لایه هستند، یعنی مجموعه‌هایی از سازه و بنا طی دوره‌های مختلف روی ویرانه‌های یکدیگر بنا می‌شده‌اند و در عملیات های کاوش در چنین مکان هایی آثار ارزشمندی از دوره‌های مختلف تاریخی به دست می‌آید، این احتمال قوی وجود دارد که در زیر و یا اطراف کاخ جهان نما و باروی سلجوقی که اینک رخ نموده، آثار فراوان تری نیز باشد. جعفری زند نیز این را تأیید می‌کند و به تابناک می‌گوید: «ممکن است معماری و یا هر چیز دیگری هم از دوره‌های پیشین آنجا باشد که متأسفانه با توجه به عملیات بیل های مکانیکی و ماشین های سنگین در آن منطقه هیچ اثری بر جای نخواهد ماند که بشود لایه نگاری کرد».
او نظریه وجود آثار قدیمی‌تر از زمان سلجوقی را با مثالی پررنگ‌تر می‌کند و می‌گوید: «در دهه چهل شمسی و در جریان توسعه هتل عباسی اصفهان (واقع در خیابان آمادگاه و نزدیک چهارباغ عباسی) ماکسیم سیرو، کار‌شناس معمار مشهور فرانسوی، به دیواری با ضخامت هفت متر برمی‌خورد که در آن زمان گفته بود، این احتمالا متعلق به زمان ساسانیان است. در واقع ما هر کجای شهر اصفهان را که حفر کنیم، به آثاری باستانی برمی‌خوریم و این غنای تاریخی این شهر را نشان می‌دهد.
او می‌افزاید: «شهر تاریخی اصفهان بی‌دلیل در جهان مشهور نیست. جهانیان آن را موزه بی‌دیوار نام نهاده‌اند و همانطور که در کتابم گفته‌ام، اصفهان مانند شوش یا ری یا استخر متروک نشد، بلکه در تمام دوره‌ها زنده و پابرجا بود و به همین خاطر، آثار دوره‌های مختلف روی هم قرار دارند. من همواره با دوچرخه در این شهر گردش می‌کنم تا در محل گودبرداری برای عملیات های مختلف ساختمانی شواهدی از اصفهان قدیم را بیابم. من بی‌دلیل صحبت نمی‌کنم. سال هاست که روی اصفهان کار کردم و اگر چیزی می‌گویم حاصل سال‌ها مشاهدات عینی و تحقیقاتم است. همین جا می‌گویم نباید اجازه بدهیم تخریب‌ها بیشتر شود. چند روز قبل دیدم که لودرها حتی زیر باران هم مشغول کار بودند؛ چرا اینگونه است؟ چرا عملیات ساخت ایستگاه متوقف و کاوش واقعی باستان‌شناسی انجام نمی‌شود؟ البته نه از آن کاوش های فرمالیته که چراغ سبزی باشد برای ادامه عملیات گودبرداری!».
جعفری زند با انتقاد شدید از تخریب میراث نصف جهان در خیابان چهارباغ می‌گوید: قدیمی‌ترین خیابان ایران که تا این زمان مانده، همین خیابان چهارباغ عباسی اصفهان است. بعد از این خیابان در رده دوم خیابان زند شیراز است. اکنون ما دقیقا در همین قدیمی‌ترین خیابان ایران این کار‌ها را می‌کنیم. زمانی که خیابان عبدالرزاق اصفهان در حال احداث بود، من همین هشدار‌ها را دادم و متأسفانه توجهی نشد. در جریان زیرگذر این خیابان، فقط آنچه از زیر چنگال لودرها در رفت، مجموعه‌ای شد از تعداد قابل توجهی سفال های اشکانی، ساسانی، سلجوقی و … و متأسفانه چند برابر اینها تخریب شد! بار‌ها گفته بودم اینجا مرکز جی قدیم است و حالا می‌گویم پس از تخریب های فعلی در دروازه دولت، قربانیان بعدی میدان نقش جهان و خیابان سپه هستند.
