جنگل‌های بلوط فریدونشهر سپر استان اصفهان در برابر ریزگردها

به گزارش سایت تحلیلی خبری پونه‌زار، حجت ا… زمانی، رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری فریدونشهر، در مصاحبه‌ای تفصیلی با خبرنگار این سایت با بیان این که 223،000 هکتار از مساحت شهرستان فریدونشهر جزء منابع طبیعی هستند، از اهمیت این منابع به ویژه جنگل‌های زاگرس میانه برای حفظ و تأمین آب، خاک و هوای سالم و تعادل شرایط آب و هوایی سخن گفت.

پو‌نه‌زار: ضمن عرض تبریک به مناسبت هفته منابع طبیعی، لطفا بفرمایید چه چیزی را منابع طبیعی می‌نامیم؟

– همان طور که مستحضر هستید بحث منابع طبیعی و انفال از صدر اسلام با نزول آیه‌ی انفال «قُلِ الأَنفَالُ لِلّهِ وَالرَّسُولِ» نشأت گرفته است و در نظام مقدس جمهوری اسلامی هم قوانینی در این خصوص وضع شده است، از جمله اصل 45 قانون اساسی که انفال را برشمرده که شامل زمین‌های موات یا رها شده، معادن، دریاها، جنگل‌ها، رودخانه‌ها، آب‌های عمومی، کوه‌ها و نیزارهاست و همه این‌ها را منابع طبیعی تعبیر کرده است و در اصل 48 قانون اساسی نحوه‌ی بهره‌برداری از آن‌ها را برای ما ترسیم نموده و در اصل 50 قانون اساسی حفاظت از این منابع را برای ما تبیین کرده و گفته حفاظت از این منابع وظیفه‌ی همه‌ی مردم است.

پونه‌زار: دولت و مردم در برابر منابع طبیعی چه وظیفه‌ای دارند؟

– در ماده 2 قانون حفاظت برای ما ترسیم کرده‌اند که وظیفه سازمان جنگل‌ها و مراتع در بخش منابع طبیعی حفاظت، احیا، اصلاح، توسعه و بهره برداری است. حفاظت را که تعبیر کردیم و در مورد احیا ما باید پتانسیل‌هایی که این طبیعت در هر نقطه داشته است را احیا کنیم و به نحوی که برای اقتصاد کشور و منطقه مفید باشد توسعه دهیم و در مرحله آخر باید از آن بهره برداری کنیم. چرا که هر چیزی که در طبیعت باشد خداوند برای بهره وری مطلوب ما انسانها به عنوان خلیفه خود روی کره زمین، خلق کرده است.

ولی نگاه ما این است که باید این مدیریت را در آن اعمال کنیم چرا که ما احساس می‌کنیم با ورود انسان به طبیعت و با دخل و تصرفی که انسان داشته است رو به تخریب می‌رود. هدف ما فرهنگ‌سازی به مردم است که به عنوان گرداننده‌ی این طبیعت هستند. آگاهی ببخشیم که واقعاً اگر انسان در این اکو سیستم دخالت نمی کرد، خداوند این موجودات زنده را طوری آفریده که هیچ گونه دخل و تصرفی نمی‌شد و هیچ گونه تخریب و آثارسوئی برای طبیعت ما واقع نمی‌شد.

پونه‌زار: خطراتی که در مورد منابع طبیعی احساس می‌شود چیست؟

– الان ما می‌بینیم ریزگردهایی را که وارد کشور می‌شود. این بحران طی این ده سال ایجاد نشده است بلکه از زمانی که دنیا به سمت صنعتی شدن حرکت کرد آرام آرام شروع شد و مناطقی در کشورهای همسایه ما، عراق و عربستان، کانون‌های بحرانی تشکیل شد که از آن‌جا گرد و غبار برخاسته و کیلومترها مسافت را طی می‌کند و به کشور ما می‌رسد در حالی که بدترین بیماری‌ها را به دنبال خود می‌آورد و ما می‌خواهیم بگوییم که امنیت و سلامت ما انسان‌ها را به مخاطره می‌اندازد.

با مشاهده این وضعیت واقعاً ارزش منابع طبیعی برای ما ملموس می‌شود و اهمیت وجود پوشش گیاهی و وجود جاندارانی که در طبیعت هستند و در اثربخشی و در توسعه پوشش گیاهی و جنگل‌ها واقعاً مفید هستند. اگر انسان‌ها دخالت نمی‌کردند و این‌ها را از بین نمی‌بردند خداوند کره زمین را خیلی منظم آفریده و این زنجیره غذایی می‌توانست تداوم داشته باشد و ما انسان‌ها به نحوه مطلوبی از آن‌ها حفاظت و بهره برداری کنیم.

پونه‌زار: منابع طبیعی در شهرستان فریدونشهر چگونه است؟

– چیزی که در شهرستان ما فریدونشهر وجود دارد با وسعتی در حدود 223،000 هکتار، تقریبا 87 درصد منطقه فریدونشهر جزء منابع طبیعی است. ما در این بخش کوه داریم و در حدود 50،000 هکتار جنگل زاگرس داریم. در استان اصفهان، فریدونشهر تنها شهرستانی است که دارای جنگل‌های زاگرس است البته مقداری هم سمیرم در محدوده‌ی این جنگل‌ها واقع شده است.

جنگل‌های زاگرس بستر تأمین یک سوم آب شیرین کشور هستند. ما این را به عنوان یک امتیاز برای شهرستان فریدونشهر تلقی می کنیم که تأمین‌کننده بخشی از آب استان هستیم. فریدونشهر در دو حوزه آبریز واقع شده است که بخشی از آب‌ها به سمت رودخانه زاینده‌رود روان است و بخش دیگری هم از آب‌های این شهرستان به سمت استان خوزستان سرازیر می‌شود.

تأمین آب شیرین تنها یک بعد منابع طبیعی شهرستان است. منابع طبیعی چیزی است که متعلق به همه‌ مردم است و نتیجه‌اش به  همه جا می‌رسد. بحرانی در کشور همسایه‌ی ما اتفاق افتاده است و تبعات آن در کشور ما سرایت می‌کند(ریزگردها) و شاید زمانی هم تا شرق کشور ما برود. واقعاً اگر این جنگل‌های غرب و زاگرس، به عنوان یک سپر، نباشد خیلی راحت به شهرستان فریدونشهر و استان اصفهان ورود پیدا می‌کرد و اگر این بارندگی اخیر اتفاق نمی‌افتاد ریزگردهای استان خوزستان به لرستان رسیده بودند و آرام آرام به سمت استان اصفهان می‌آمدند که جنگل‌های زاگرس به عنوان یک پناهگاه و یک بادشکن عمل کردند و جلو آن‌ها را گرفتند چرا که هر درخت جنگلی سالانه 2/5 تن گرد و غبار را در داخل خودش رسوب می‌دهد و این نفع دیگر درخت است.

پونه‌زار: پتانسیل‌های منابع طبیعی شهرستان فریدونشهر چیست و حفاظت از این منابع خدادادی چگونه باید باشد؟

شهرستان با توجّه به کوهستانی بودن، دارای متوسط بارندگی 600 میلی متر است در حالی که متوسط بارش کشوری 220 میلی متر است و می‌توانیم ادعا کنیم از این 600 میلی متر در جایی که جنگل داریم درخت، تقریباً 500 میلی متر از آن را داخل خاک نفوذ می‌دهد و به صورت آبشارها و چشمه‌های آب شیرین جاری می‌شود و این‌ها مزیت‌هایی است که یک جنگل دارد و سایر پوشش‌های گیاهی هم به همین نحو.

بر اساس تجربه می‌دانیم که فریدونشهر در همین جنگل‌های زاگرس استعداد داشتن 165 گونه درخت جنگلی را دارد ولی در حال حاضر تقریبا 48 گونه جنگلی را شناسایی کرده‌ایم که بلوط گونه‌ی غالب این جنگلهاست.

اگر مردم بخواهند مستقیم از درخت بلوط استفاده کنند و آن را قطع کنند شاید ارزش اقتصادی آن در یک سال معادل 120،000 تومان باشد ولی همین درخت جنگلی ارزش‌های زیست محیطی مثل ذخیره آب، نفوذ دادن آب در خاک و جلوگیری از فرسایش خاک را دارد که طبق ارزیابی‌های ما تقریباً سالانه 1،200،000 تومان سوددهی پیدا می‌کند. حال اگر به سود آنی آن نگاه کنیم در همان سال اول که قطع شد دیگر تمام شده است ولی اگر با آینده نگری نگاه کنیم می بینیم که هر سال این درخت 1،200،000 تومان سود به ما می‌دهد.

اکسیژنی که تولید می‌کند در هر هکتار جنگل نیاز ده نفر انسان را تأمین می‌کند . یعنی جنگل‌های شهرستان ما که 50،000 هکتار است می‌تواند اکسیژن 500،000 نفر را تأمین کند.

استحصال آب هر درخت هم تقریبا 125 متر مکعب است که اگر هر هکتاری را 300 اصله در نظر بگیریم تقریباً از هر هکتار 37،500 متر مکعب آب را می توانیم استحصال کنیم.

در مورد مراتع ما تقریباً چیزی که درباره زاگرس میانه گفته‌اند از 8700 گونه گیاهی که در دنیا شناسایی شده حدود 1800 گونه در شهرستان ما و در زاگرس میانه شناسایی شده است. از این 1800 گونه تا 300 گونه‌ی آن دارای ارزش خوراکی یا دارویی است که برخی از این گیاهان منحصر به فرد هستند.

اهمیت و ارزش‌هایی که برای جنگل گفته شد در مورد پوشش گیاهی هم صدق می‌کند. هم در استحصال آب و هم در حفاظت از خاک نقش مهمی دارند.

بعضی از این گیاهان ارزش اقتصادی دارند و می‌توانیم سالانه برای بهره برداری مستقیم از آن‌ها استفاده کنیم و بعضی از گونه‌ها هستند که در هیچ جای دنیا نیستند و تنها در زاگرس میانه هستند و چون نیروهای منابع طبیعی و مردم حضور پیدا کرده‌اند توانسته‌ایم این گونه‌ها را حفظ کنیم در حالی که در مراتع همسایه‌های ما که جزء زاگرس میانه هم هستند به علت این که حفاظت نکرده‌اند توسط سودجویان تخریب شده و این گونه‌های نادر گیاهی در آن جا از بین رفته است. از جمله این گونه‌ها می‌توانیم کرفس، آویشن و بن سرخ و خیلی از گونه‌های دیگر را نام ببریم.

با توجّه به این که جایی که مردم و مسئولین در کنار منابع طبیعی بودند آن‌جا موفق بوده‌ایم، چون مردم همکاری داشتند، توانستیم حفاظت کنیم. ولی هرجا مردم حضور نداشتند و دولت و دستگاه‌های اجرایی حامی ما نبودند، ما نتوانسته‌ایم و موفقیت نداشته‌ایم و تبعاتی هم داشته است. ریزگردها نگاه نمی‌کنند که امروز خانه‌ی رئیس اداره منابع طبیعی می‌روند یا خانه فرماندار، اگر آمد همه دچار آن می‌شوند.

پونه‌زار: چه خطراتی منابع طبیعی شهرستان فریدونشهر را تهدید می‌کنند؟

– مطابق با آن شعاری که در هفته منابع طبیعی اعلام کرده‌ایم «منابع طبیعی با مردم و برای مردم و حفاظت از منابع طبیعی برای نسلهای آینده»، خطراتی که ما الان احساس می‌کنیم و لازم است مردم توجّه ویژه‌ای به آن داشته باشند تغییرات اقلیمی است که برای کره زمین در حال اتفاق افتادن است.

صنعت و گازهای گلخانه‌ای روز به روز در حال افزایش است و تأثیراتی بر هوا، دما و … می گذارد و در حال تغییرات اقلیمی است که کاملاً هم قابل لمس هست. مخصوصاً امسال به وضوح مشاهده کردیم. این تغییرات دما خیلی وضعیت را متحول می‌کند.

ما انسان‌ها هر وقت که هوا تغییر کرد و دما تغییر کرد، خودمان را وفق می‌دهیم. فصل تابستان شد لباسمان را سبک‌تر می‌کنیم و وقتی زمستان شد پوششمان را بیشتر می‌کنیم و با آن آب و هوا سازگاری پیدا می‌کنیم. توصیه ما در هفته منابع طبیعی برای آینده این است که باید به سمتی برویم که خودمان را سازگار کنیم با آن شرایط که پیش بینی کرده‌اند که اگر به این روال پیش برود و این روند تخریبی منابع طبیعی ادامه داشته باشد در سال 2050 کره زمین 7 تا 8 درجه گرم‌تر خواهد شد و آن‌گاه دیگر زمستانی نخواهیم داشت. دیگر برفی نخواهیم داشت که بتوانیم گیاهانی که با این آب و هوا سازگاری پیدا کردند را پرورش دهیم.

باید تلاش کنیم که آن سازگاری را ایجاد کنیم تا این گیاهان بتوانند خودشان را با شرایط وفق دهند و از طرفی هم تلاش کنیم که اصلاً این اتفاقات نیافتد چرا که تولید گازهای گلخانه‌ای دست خود ماست. وقتی یک خانواده می‌تواند با یک خودرو مسافرت برود، تک سرنشین حرکت نکند. مردم به وسایل نقلیه عمومی بیشتر توجه کنند تا زیاد این گازهای گلخانه‌ای و co2 را آزاد نکنند که تغییرات دما پیش نیاید و از آن طرف هم تلاش کنند اگر به سمتی می‌روند که موجب تخریب می‌شود آن را کنترل کنند.

پونه‌زار: مهمتین عامل تخریب‌کننده منابع طبیعی چه بوده است؟

– عامل اصلی تخریب، سیل خروشان گردشگران به طبیعت در فصل بهار است. ما این توصیه را داریم که فرهنگ‌سازی شود. دانشمندی به نام اشمیلت می‌گوید دو عامل تخریب منابع طبیعی، عدم وحدت رویه بین دستگاه‌ها و پیچیدگی مباحث منابع طبیعی است.

می‌بینیم وقتی اتفاق طبیعی مثل سیل و یا هجوم ریزگردها می‌افتد خیلی پیچیده است. بادهای شدید، خشسکسالی و … این بحث‌های منابع طبیعی واقعاً پیچیدگی خاصی دارد و از طرفی هم گروه‌های مختلفی از این منابع استفاده می‌کنند. یک دامدار استفاده می‌کند؛ یک معدن‌دار استفاده می‌کند؛ یک زنبوردار استفاده می‌کند و گردشگران هم همین طور. ولی فقط می‌خواهند خود استفاده‌ای ببرند و بروند.

متأسفانه هیچ وقت ندیده‌ایم در پاییز که فصل کاشت بذر است کسی بیاید و بگوید ما که در فصل بهار از طبیعت استفاده می‌کنیم و از گیاهانش بهره‌مندیم به ما بذر بدهبد برویم در طبیعت بکاریم که همان طور که ما از این طبیعت بهره بردیم آیندگان هم بهره ببرند. متأسفانه این فرهنگ نیست و می‌خواهند فقط از آن بهره‌برداری کنند و اگر این گونه بهره‌برداری کنند روز به روز از بین می‌رود.

پونه‌زار: چگونه باید از این گیاهان دارویی وخوراکی بهره‌برداری کنیم؟

– قوانین متعددی در این خصوص وضع شده است که چگونه از منابع طبیعی بهره‌برداری شود به طوری که حفاظت و نگه‌داری از این منابع هم صورت گیرد و این بدین معنی است که بهره‌برداری از منابع طبیعی به قسمی تنظیم شود که بیشترین مردم در طولانی‌ترین زمان ممکن بتوانند از آن استفاده کنند. منابع طبیعی متعلق به نسل حال نیست؛ متعلق به هزاران نسل در گذشته بوده است که از آن استفاده کرده‌اند و به هزاران نسل از آینده نیز تعلق دارد. لذا باید کاری کنیم که پایداری برای منابع موجود شکل گیرد و طوری از آن‌ها استفاده کنیم که نسل‌های آینده هم بتوانند از آن بهره ببرند.

اگر گیاهی به طور نارس برداشت شود بعد از یکی دو سال دیگر قدرت و قوه تغذیه برای ریشه نخواهد داشت و در سال‌های آتی از بین می‌رود و این خطر بزرگی است برای اقتصاد کشور ما و برای توسعه و استقلالی که یک کشور و یا یک خانه می تواند داشته باشد.

کشورهایی که خودشان را مقتصد می‌دانند برای منابع طبیعی اهمیت قائل شده‌اند و فهمیده‌اند توسعه پایدار از منابع طبیعی شروع می‌شود و یک کشور می‌تواند استقلال خود را با توسعه‌ی پایدار خود حفظ کند.

حفاظت از منابع طبیعی و احیا، اصلاح و توسعه پوشش گیاهی و درختان جنگلی و آن چیزی که هر منطقه پتانسیلش را دارد و بحث تغذیه و اقتصاد در هر جایی حرف اول را می‌زند.

ما ژاپن را کشوری اقتصادی می‌دانیم ولی یک جا استقلال نداشته و وابستگی مستقیم به اروپا و امریکا دارد و آن این است که کشاورزی بسیار محدودی دارد و کاملاً وابسته است. شاید در صنعت خودرو و سایر صنعت‌ها حرف اول را می‌زند ولی چون در کشاورزی و منابع طبیعی توسعه ندارد، این وابستگی را دارد.

ما توصیه می‌کنیم مردم با همّت، آگاهی و اطلاعات جامع و کافی و با اشراف بر این که منابع طبیعی و یک درخت و یک گیاه چقدر ارزشمند است و جان انسان‌ها و امنیت غذایی و اقتصادی و امنیت و آرامش همه وابسته به آن است از آن حفاظت کنند و از طرفی هم می‌گوییم که خداوند طبیعت را آفریده و باید به نحو مطلوب از آن بهره‌برداری کرد.

پونه‌زار: در هفته منابع طبیعی چه اقداماتی انجام شده است؟

در هفته منابع طبیعی کارهای فرهنگی داشته‌ایم. با مدیران مدارس شهرستان جلسه داشته و توصیه‌ای به این عزیزان داشتیم تا ایشان که متولی امر فرهنگ هستند و در مدارس و خانه‌ها نفوذ دارند صحبت کرده و فرهنگ‌سازی کنند که عامل اصلی حفاظت است.

مقام معظم رهبری می‌فرمایند «منابع طبیعی باید به معارف عمومی تبدیل شود» که این کلام مقام معظم رهبری در هیج زمینه‌ای گفته نشده است جز منابع طبیعی و همه‌ی ما وظیفه داریم از ولی فقیه خود تبعیت کنیم و همه دستگاه‌ها علی الخصوص جامعه فرهنگی و کسانی که کارهای فرهنگی می‌کنند وظیفه دارند اهمیت و ارزش منابع طبیعی را اطلاع‌رساتی کنند.

جلسه‌ای برگزار شد و با آموزش و پرورش تفاهم شد در طول هفته کارشناسان منابع طبیعی و آموزش و پرورش در صبحگاه‌های مدارس برای دانش آموزان صحبت کنند.

برنامه‌ای هم با حوزه علمیه و غرس نهال به دست مسئولان را داریم. برنامه‌هایی هم در روستاها برگزار خواهیم کرد که شامل برگزاری جلسات، اطلاع رسانی و آگاهی است که هدف اداره منابع طبیعی هم بیشتر اطلاع‌رسانی و آگاهی و فرهنگ‌سازی است.