بررسی مسأله رجعت در آیات و روایات

به گزارش سایت تحلیلی خبری پونه زار، قلمکده در یادداشتی نوشت: رجعت از نظر لغوی به معنای بازگشت به سوی دنیا و برگشت پس از مرگ و بعد از ظهور حضرت مهدی (عج) می باشد و از نظر اصطلاحی و از نظر شیعه امامیه، عقیده به بازگشت ائمه معصومین (ع)، و دو گروه از این امت، مومنین محض و کافرین محض پس از ظهور حضرت ولی عصر را رجعت می نامند. این عقیده هرچند به پیروان مکتب اثنی عشریه اختصاص واز ضروریات این مذهب به شمار می آید اما نظر به کثرت اخبار و دلالت ظاهر آیات بر این عقیده، گروهی از اهل سنت نیز آن را پذیرفته و جزء عقاید اسلام شمرده اند.

غالبا در پاره ای از مسائل کلامی امکان (شدنی بودن) و وقوع آن مطرح است. در مورد رجعت نیز در می یابیم که از امور ممکنه است زیرا آفرینش دو گونه است: گاه خداوند از هیچ و عدم، چیزی را ایجاد می کند و گاه عناصر و اجزای پراکنده همان موجود را دوباره به هم پیوند می دهد. رجعت از قبیل آفرینش به معنی دوم است و چنانچه آفرینش به معنای اول امکان داشته باشد، امکان آفرینش به معنی دوم سزاوارتر و اولاتر است. از لحاظ وقوع آن نیز در امت های پیشین و حتی در امت اسلام واقع شده و تاریخ بهترین گواه بر آن است.

مخالفان و منکران مساله رجعت به چهار گروه قابل تقسیم اند:

۱- گروهی اصلا منکر آفریدگار جهان و ادیان آسمانی هستند و مناظره با چنین اشخاصی پیرامون رجعت بسیار بی معنی است.

۲- گروهی به خداوند و یا به یکی از ادیان آسمانی غیر از اسلام معتقدند. در این صورت پیش از ورود به بحث رجعت باید اول از منسوخ شدن ادیان پیشین توسط اسلام و بحث از نبوت حضرت محمد (ص) و خاتمیت پیامبر اسلام سخن به میان آورد.

۳- درمورد مخاطبین پای بند به اسلام، آنقدر ادله نقلی و روایات و احادیث پیرامون رجعت از پیامبرنقل شده که جایی برای انکار و نفی نمی ماند و تواتری که از این راه پدید می آید موجب قطع و یقین است.

۴- در مورد مخاطبین مذهب تشییع با ادله چهارگانه قرآن، سنت، اجماع وعقل اعتقاد به رجعت را برای او ثابت می کنیم.

رجعت و آیات:

آیات مرتبط با رجعت را می توان به سه دسته تقسیم نمود:

الف) آیاتی که بر امکان رجعت دلالت دارند

۱- «إن الله علی کل شیء قدیر» (به درستی که پروردگار بر همه چیز تواناست.) (حج/۶)

رجعت از امور ممکنه  است و قدرت خداوند بدون استثناء به تمام ممکنات تعلق می گیرد بنابر این خداوند بر رجعت قادر است.

۲- «ألیس ذلک بقادر علی أن یحیی الموتی» (آیا آن خالق پروردگار توانایی زنده کردن مردگان را ندارند؟) (قیامت/۴۰)

احیای مردگان یعنی بازگردانیدن مردگان، همه یا بعضی از آنان به ویژه اگر صورت دوم مراد باشد، اثبات ادعای ما محسوب می شود.

۳- «قال من یحی العظام وهی رمیم. قل یحییها الذی أنشاها اول مره و هو بکل خلق علیم» (گفت چه کسی زنده می کند استخوان ها را، در حالی که پوسیده است؟ بگو: زنده می کند آن را، آنکه بار اول آن را آفرید و به تمام مخلوقات داناست) (یس/۸۷)

دلالت این آیه بر امکان رجعت بسیار واضح است، زیرا پروردگار در مقام پاسخ به کسانی است که قیامت و احیاء مردگان را انکار نموده، و رجعت هم نوعی از احیاء مردگان است.

ب) آیات وقوع رجعت در امت های پیشین

۱- «ألم تر إلی الذین خرجوا من دیارهم و هم ألوف حذر الموت فقال لهم الله موتوا ثم أحیاهم» (آیا کسانی را که از ترس مرگ از دیار خود بیرون رفتند ندیدند که هزاران تن بودند. خداوند فرمود: بمیرید، همه مردند، سپس آن ها را زنده کرد.»  (بقره/۳۴۲)

۲- «أو کالذی مر علی قریه و هی خاویه علی عروشها قال أنی یحیی هذه الله بعد موتها أماته الله مائه عام ثم بعثه..» (یا مانند آن که بر دهکده ای گذر کرد که سقف هایش فرو ریخته بود. سپس گفت: در حیرتم که خداوند چگونه این مردگان را باز زنده خواهد کرد؟ سپس خداوند او را صد سال می راند، پس از آن او را برانگیخت.)  (بقره/۲۵۹)

این آیه اشاره به سرگذشت عزیر و به گفته برخی از مفسرین ارمیا و یا خضر دارد و بهترین دلیل اثبات رجعت است زیرا وقوع خارجی بهترین دلیل بر امکان هر چیز است.

۳- «و إذ قلتم یا موسی لن نومن لک حتی نری الله جهره فأخذتکم الصاعقه وأنتم تنظرون. ثم بعثناکم من بعد موتکم لعلکم تشکرون» (یقره/۵۵-۵۶)

۷۰ نفر از پیروان حضرت موسی(ع) هنگامی که گفتند ایمان نمی آوریم تا خدا را ببینیم وخداوند همه آنان را میراند و دوباره زنده گردانید و به زندگی خود ادامه دادند. از این آیه وقوع رجعت درپیشینیان و امکان رجعت در امت اسلام استنباط میشود.

ج) آیات وقوع رجعت در امت اسلام

۱- «و یوم نحشر من کل أمه فوجا» (روزی فرا خواهد رسیدکه از هر امتی گروهی را محشور می کنیم.)  (نمل/۳۸)

حشر در آیه فوق از سه صورت خارج نیست:

۱٫ حشر پیش از قیامت ۲٫ حشر پس از قیامت  ۳٫ حشر در قیامت

بطلان صورت سوم واضح است زیرا در قیامت کبری تمام امت ها زنده ومحشور می شوند نه از هر امتی گروهی.وصورت دوم نیز باطل است چون حشر ورجعت بعد ارز قیامت مفهومی ندارد. پس مراد از حشر صورت اول یعنی پیش از قیامت است.

۲-«قالوا ربناأمتنااثنتین وأحییتنا اثنتین فاعترفنابذنوبنا فهل إلی خروج من سبیل»

(پروردگارا ما را دوباره میراندی و دوباره زنده کردی به گناهانمان اعتراف نمودیم، آیا راهی بر نجات و بیرون آمدن از آتش جهنم هست؟) (غافر/۱۱)

خداوند در مقام نقل قول کفار، دو زندگی و دو مرگ را از آنان نقل می کند. بعضی از مفسرین نظرات مختلفی ارائه کردند اما مطابق روایتی از امام باقر (ع) این آیه به اقوامی که پس از مرگ دوباره به دنیا رجعت کرده باشند اختصاص دارد و این زبان حال آنها در روز قیامت است و مراد از این آیه رجعت است.

۳- «و أقسموا بالله جهد أیمانهم لا یبعث الله من یموت بلی و عدا علیه حقا و لکن أکثر الناس لا یعلمون. لیبین لهم الذی یختلفون فیه…»

(به خدا سوگند یاد می کنند بر اینکه پروردگار بر نمی انگیزد مردگان را چنین نیست، این وعده حقی است، اما اکثر مردم نمی دانند…) (نحل/۳۸-۳۹)

در این آیه به گروهی که برانگیختن و زنده شدن را انکار می کنند اشاره شده است از ظاهر آیه چنین برداشت میشود که مقصود آنان انکار قیامت نیست زیرا کسی که به معاد معتقد نباشد به مبدأ نیز اعتقادی ندارد و در این صورت سوگند به خداوند نیز بی معنی است پس مراد از زنده شدن همان رجعت است و طبق روایتی از امام صادق(ع) این آیه مربوط به رجعت می باشد.

۴- «و حرام علی قریه أهلکناها أنهم لایرجعون» (بر شهرها و آبادی هایی که در اثر گناه نابودشان کردیم حرام است که به دنیا باز گردند آنها هرگز باز نخواهند گشت) (انبیاء/۹۵)

آیه را نمی توان حمل به قیامت نمود زیرا این طایفه حتما باید در قیامت بازگردند. پس مراد از این آیه رجوع به دنیا یعنی همان رجعت است.

هدف از رجعت:

گاهی می پرسند هدف از رجعت و بازگشت مجدد به دنیا چیست؟

این سوال پاسخ های گوناگونی دارد:

۱- بسیاری از مسائل بر ما پوشیده و مجهول است و غرض از آن واضح نمی باشد و به آن معنی نیست که غرضی ندارد.

۲- مومنین و اولیاء یک عمر تحت فشار طاغوت به سر برده و ناراحتی هایی متحمل شده اند و خداوند برای تشفی و تسلیت خاطرآنان، ظالمین را زنده و جزیی از عذاب را در پیش چشم مومنین به آنان می چشاند.

۳- یکی از آرزوهای هر مسلمانی این است که در رکاب پیامبر(ص) و امامان معصوم (ع) باشد و این امر نوعی تشویق برای مسلمین و هشداری برای منافقین و ظالمین به شمار می آید که افزون بر قیامت در دنیا به سزای اعمالشان می رسند.

در رجعت مومنین و دشمنان آنان باز می گردند. مومنین سی ماه بعد از کشتن دشمنان خود زندگی کرده و پس از آن در یک شب همگی می میرند و به سوی بهشت می روند و دشمنان به بدترین عذاب های جهنم باز می گردند.

* بعضی رجعت را همان تناسخ ارواح پنداشته اند و به همان ادله ای که تناسخ مردود گشته رجعت را نیز مردود می دانند.

جواب: هیچ تناسب و ارتباطی بین این دو نیست زیرا رجعت برگشت روح به همین بدن پس از مرگ و پیش از قیامت است ولی معنی تناسخ انتقال نفس وروح از بدن عنصری به بدن دیگر است. همچنین قائلین به رجعت اعتقاد راسخ به قیامت و کیفر و پاداش آن دارند اما قائلین به تناسخ اعتقاد به قیامت ندارند.

* برخی معتقدند بعد از رجعت ما دیگر مکلف به وظایف شرعی نیستیم زیرا تکلیف با مردن ساقط می شود.

جواب: بطلان این امر واضح است زیرا جامعه بدون تکلیف و وظایف شرعی به جنگل بیشتر شبیه خواهد بود و در رجعت نه تنها تکالیف برقراراست بلکه ضمانت اجرایی آن بسی از دوران قبل از رجعت قوی تر است.

رجعت و زیارات

زیارت جامعه کبیره

(مومن بایابکم، مصدق برجعتکم، منتظر لدولتکم)  به رجعت شما ایمان و تصدیق دارم و در انتظار حکومت شمایم.

زیارت اربعین

(و أشهد أنی بکم مومن و بایابکم موقن) گواهی می دهم که به شما امامان، ایمان و به بازگشت شما یقین دارم.

و در فرازهایی ازجمله، زیارت عیدین (فطروا ضحی)، زیارت رجبیه، زیارت سوم شعبان، زیارت قائمیه، زیارت پیامبر و… نیز به رجعت اشاره شده است.

رجعت و ادعیه

دعای عهد

(اللهم إن حال بینی و بینه الموت الذی جعلته علی عبادک حتما مقضیا فاخرجنی من قبری)

پروردگارا اگر مرگ همانی که آن را برهمه بندگانت حتمی گردانیدی میان من و ظهور امام زمان (عج) فاصله انداخت، پس مرا از قبرم بیرون بیاور و به دنیا باز گردان.

دعای دحوالارض

(و ابعثنا فی کرته حتی نکون فی زمانه من اعوانه)

پروردگارا ما را هنگام رجوع ظهور امام زمان بر انگیز و زنده گردان تا از یاورانش باشیم.

در فرازهایی از دعای نماز عید، صحیفه سجادیه، دعای روز جمعه و… نیز به رجعت هم اشاره شده است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

منابع

۱- قرآن کریم

۲- تفسیر المیزان و نمونه

۳- مفاتیح الجنان

۴- برگرفته از کتاب رجعت نجم الدین طبسی

۵- جزوات آموزشی بنیاد مهدویت