امتیازات و دلایل برتری طب سنتی-اسلامی
به گزارش سایت تحلیلی خبری پونه زار به نقل از تسنیم، طب سنتی اسلامی در سال‌های اخیر با استقبال زیاد مردم مواجه شده است و می‌توان به‌جرأت گفت که طب سنتی اسلامی در میان مردم جامعه جا باز کرده است و نگاه مردم به این طب نسبت به گذشته تغییر کرده است.
ارتقای نظام سلامت از اهداف احیا و روزآمد کردن طب سنتی است؛ احیای طب سنتی از محورهای مهم اقتصاد مقاومتی در کشور است چرا که احیای عاقلانه طب سنتی گامی در تحقق اقتصاد مقاومتی است.
در این رابطه محمد دریایی ــ متخصص علوم زیستی و گیاهان دارویی درباره طب اسلامی عنوان می‌کند: کل‌نگر بودن طب سنتی از عوامل موفقیت این طب در درمان بیماری‌هاست و یکی از مسائلی که طب نوین با آن مواجه شده است، رویکردهای تشخیصی و درمانی بدون در نظر گرفتن همه شرایط بیمار است.
– نظر شما در مورد طب اسلامی چیست؟
دریایی: فرهیختگان حوزه دین و طب بر این باورند که عصر تجدید هویت علمی و طبی ایران و بالطبع بخش مهمی از آن یعنی «طب سنتی» که به‌همت والای شیخ الرئیس ابوعلی سینا، علی بن عباس، جرجانی، رازی، عقیلی و حکیم محمّد مؤمن بنیاد شده است، اینک با بهره گیری از روش‌های نوین و طب اسلامی کارآمد، باید مورد مطالعه و نقد و بررسی قرار گیرد.
در واقع هدف اصلی شاخه‌های رایج و گوناگون طب قدیم، شناخت فرهنگ سلامت و کاربردی کردن آن در زندگی روزمره و تسرّی آن به جوامع مدرن است. در این راستا، کاربردی کردن آموزه‌های طبی و بهداشتی پیشوایان حوزه معرفت دینی، گامی است برای احیای مفاهیم و مصادیق فرهنگ بهداشت فرد و جامعه و رد پاسخ به بسیاری از مشکلات اجتماعی و روان پریشی‌های ناشی از تغذیه و کاربردی کردن آموزه‌های طبی و بهداشتی برای زندگی انسانی در جوامع سرشار از تئوری مدرنیته که شدیداً به آن نیاز است.
با چنین نگرشی به مسئله سلامت، بهداشت تغذیه، ضروری است پژوهشی عمیق درباره موانع و بن‌بست‌های فرهنگی و تحقیقاتی طب اصیل سنتی مبتنی بر طب اسلامی شکل پذیرد.
– نکاتی درباره رساله ذهبیه امام رضا (علیه السلام) بیان کنید؟
دریایی: کتاب آموزه‌های طبی و بهداشتی امام رضا (علیه السلام) زاویه نگاه، بازتاب تصویری روشن از تفسیر علمی مضامین متن با تکیه بر مستندات پژوهشی و گزیده‌های ناب آموزه‌های مردی است که از نظر تبار شناسی و شیوه‌های نظری و رفتاری به‌عنوان الگوی سیاسی و فرهنگی همه عصرها، مأمون قدرت غاصبانه عباسیان را به تحقیر کشاند، و به بازنمایی تصویری گویا از اقتدار علمی همه‌جانبه مکتب راستین اسلام که تبلور آن در رفتار امامان شیعه موج می‌زند، قد برافراشت.
این تصویر در لابلای منظومه نمادین آویزه‌های متن و گفتمان امام رضا (علیه السلام) «رسالة ذهبیه» رخ داده است و ریشه‌های ژرف فرهنگ سلامت را در کوتاه‌ترین پیام‌های بهداشتی با جهانی از مفاهیم علمی در ذهن پژوهشگران به تصویر می‌کشد.
به‌اعتقاد ما، این مفاهیم بهداشتی و طبی که عمدتاً گرداگرد مضامین سلامت و تغذیه، درخششی ژرف دارد گنجینه‌ای است از راز و رمزهای سبک زندگی و نحوه یرخورداری از مواهب سبز حیات، گیاهان و دانه‌ها و برگ‌ها و ریشه‌ها و میوه‌هایی که بنیاد سلامت و بهداشت آدمی را رقم می‌زنند.
در نگاه روایات و نگرش تیزبین و حکمت‌یاب امامان شیعه هر یک از این گیاهان در فرهنگ معرفت دینی به‌عنوان نمودی از جلوه‌های محضر خداوندی است که در تسخیر و اختیار انسان شکل می‌گیرد.
امام رضا (علیه السلام) به‌عنوان الگوی نخبگان، مشکلات و مسائل جامعه بشری را در قالب واژه‌هایی شیوا به رشته کلام می‌کشد، و در همایشی که برخاسته از فرهیختگان و دانشوران و صاحب‌نظران است، آنها را به چالش و نقد و نقادی می‌کشاند.
– جایگاه نقد و بررسی در مدیرت سلامت؟
دریایی: یکی از مسائلی که هم به امروزه و هم به آینده ارتباط دارد و به همین علت در جایگاه نقد و بررسی و پژوهش، بحثی جدی است و در مدیریت سلامت جامعه جا پیدا می‌کند، نقد رویکردهای علمی در حل مشکلات درمانی و اصلاح الگوی تغذیه صحیح است. این بحث دو بعد دارد که هر دو بخش آن مهم است.
– نشانه‌های سلامت چیست؟
دریایی: گاهی ما در حوزه نظر بحث می‌کنیم و گاهی در عرصه عمل (مصداق‌ها) و در عین حال از سلامت بهداشت دو تعریف داریم، یکی به‌مثابه صفت اسمی است که بدین ترتیب سلامت و بهداشت عبارت است از: آموزه‌ها، الگوهای رفتاری و هرچه به‌گونه‌ای به فرهنگ سلامت ارتباط پیدا می‌کند.
این ویژگی‌ها ممکن است رفتار باشد، اعتقاد باشد، یا هر چیزی که به متن دینی ارتباط پیدا کند.گاهی هم واژه و مفهوم و مصداق سلامت را در معنای گسترده‌تری به کار می‌بریم و از آن، معنی کمال بهداشت و رفاه را مد نظر داریم، یعنی می‌گوییم سلامت عبارت است از: رعایت الگوهای صحیح تغذیه، آموزه‌ها و هرآنچه به موضوع سلامت گرایی مربوط باشد.
– سلامت‌گرایی و بهداشت در نگاه امام شیعه چیست؟
دریایی: در نگاه امامان شیعه (علیهم السلام) سلامت گرایی و بهداشت، دربردارنده تمام تعاریف و ابعاد سلامت روانی و سلامت سامانه تغذیه و مدیریت سیستم‌های بدن به‌گونه‌ای است که کژی و کاستی در آن مشهود نباشد و به دیگر سخن، الگوی پیشوایان شیعه «اصل اعتدال و تعدیل» در بهره‌وری از مواهب طبیعی و اعتدال در مزاج است، به همین دلیل نیز معصومین (علیهم السلام) در رفتار و مزاج، در «کمال اعتدال و اوج تعدیل مزاج و قله معرفت دینی الهی بوده‌اند».
طول عمر انسان هم به نحوه تغذیه صحیح و اعتدال در مزاج بستگی دارد. دانشمندان علوم زیستی با یافته‌های علمی به نتیجه رسیده‌اند که اگر شرایط زیست‌محیطی، به‌گونه‌ای مناسب و مطلوب تحقق یابد و شرایط عدم فرسایش سلولی بر اساس تغذیه سالم و آب و هوای معتدل شکل پذیرد، طول عمر انسان به 500 سال نیز خواهد انجامید.
به همین دلیل آخرین ذخیره الهی حضرت مهدی (عجّل اللّه تعلی فرجه الشریف) برمبنای مشیّت حضرت حق و رعایت مبانی بیولوژیک تغذیه و مراعات نکات دقیق بهداشتی، طول عمر شریفشان، توانمندی تداوم هزاران سال را خواهد داشت و هیچ‌گونه محذور و استبعاد علمی در میان نیست.
پیشوایان شیعه به‌دنبال القای همین مفاهیم بهداشتی در سیستم فرهنگ سلامت بوده‌اند و تا تحقق سلامت و اعتدال در این راه جانفشانی نموده‌اند. طب اسلامی نیز منبعث از همین مفاهیم است.
– به‌نظر شما استفاده از آیات قرآن کریم و روایات معصومین (علیهم السلام) در این زمینه به‌چه‌صورت باید باشد؟
دریایی: ابتدا باید هریک از آیات قرآنی و روایات معصومین (علیهم السلام) ترجمه صحیح و علمی مبتنی بر حقایق شوند و هریک از نظر لغوی تفسیر و تبیین شود؛ سپس نظرات علمی و آکادمیک را بر قرآن و روایات عرضه کرد و هر مبحثی از مباحث علوم روز که با آیات و روایات تطبیق شود، موضوع علمی مورد بحث، تأیید و تصدیق شود در غیر این صورت مردود، و باید منتظر زمان بود که مشکل تئوری‌های علمی و دانش ناقص بشری تکمیل و با حقیقت قرآنی و وحیانی منطبق شود؛ زیرا ما معتقدیم که کلام الهی، فوق تمام اندیشه‌ها و آراء و تئوری‌های دانش بشری است و ما هرگز نباید حقایق قرآنی را بر علم و دانش ناقص و تئوری و دکترین‌ها عرضه کنیم، بلکه بالعکس باید مسائل علمی را بر مفاهیم و آموزه‌های قطعی الهی عرضه کنیم, در مورد روایات هم چنین است.
* وَ مَن اَحسَن مِنَ اللّهِ صِدقاً وَ قَولاً وَ عَدلاً * «به‌راستی چه‌کسی سخنش از خداوند راست‌تر و بر عدالت منطبق‌تر است؟».
– دانش و تجربه بشری در این ساختار چه جایگاهی دارد؟
دریایی: بدیهی است که دانش و تجربیات بشری از الهامات خداوند, برای هدایت انسان است. محصول اندیشه و عقل، رسول هدایت باطنی است. هر دانشی که بوی الهی داشته باشد در جهت تکامل و سعادت ابدی انسان است، و هر دانشی که رنگ و بوی شیطانی داشته باشد برای تسافل و سقوط و هلاکت انسان است.
تأثیر دانش بشری در کمال روحی انسان وصف‌نشدنی و سقوط آدمی نیز توجیه ناپذیر است. طب سنتی از روح پاک و فطرت سلیم انسان‌های حکیم و مؤمن است و برخی از قسمت‌های دانش طب جدید باید خود را از آلایش‌های شیمیایی مبرّا و منزّه سازد تا بر بیماری نیفزاید.
– طب سنتی و اسلامی طب نوین را نفی می‌کنند؟
دریایی: البته کسی در طب سنتی و اسلامی، منکر بسیاری از پیشرفت‌های طب جدید نیست و ما یک‌سره تمام ابعاد شکوفای طب را نفی نمی‌کنیم؛ اما وقتی پای داروهای شیمیایی و برخی جراحی‌های بی‌مورد به میان می‌آید، این جاست که کُمیت طب جدید لنگ است، زیرا بسیاری از بیماری‌ها را خیلی سهل و ساده می‌توان بر اساس آموزه‌های طب اسلامی و دستورالعمل‌های طب سنتی درمان کرد و اصولاً طب اسلامی مخصوصاً طب پیشگیری از بیماری‌ها و اختلالات است و طب سنتی یک طب مکمل و تقویت کننده موج سلامت در زمان است.
– هدف از اسلامی کردن طب چه باید باشد؟
دریایی: هدف این است که طب جدید را از پیرایه‌ها و آلایه‌ها باید زدود و لازم است که مردم را از شر عوارض داروهای شیمیایی نجات بخشیم و به آموزه‌های اصیل غریزی، بلکه طبیعی روی آوریم. به تعالیم انبیاء و پیشوایان مکتب الهی به طبیعت‌درمانی عنایت کنیم. طب اسلامی، طب تعقل، طب پیشگیری، طب تعدیل و اعتدال و طب تعادل در تمام ابعاد نظام سلامت‌محور است.
در طب اسلامی آنچه مهم بوده، عافیت است که مفهومی عمیق و گسترده‌تر از سلامت است، ما در آموزه‌های اسلامی داریم که فرمودند که در شب‌های قدر مهم‌ترین فاکتور حیات یعنی عافیت و علم و دانش را از خداوند مسألت کنیم.
– عافیت چیست؟
دریایی: عافیت یک مفهوم فراگیر و دربردارنده سلامت روح و روان و جسم است. وقتی روح و روان سالم شد، جسم نیز به‌تبع آن به وادی سلامت می‌رسد. در ادبیات مذهبی خودمان گفته‌اند که عقل سالم در بدن سالم است، بدن علیل و ناسالم، افکار و اندیشه‌های سودایی و مالیخولیایی، حرص و حسد، کبر و غرور و هیجان را می‌گسترد.
مثلاً در طب اسلامی تأکید بر مواد غذایی گیاهی و میوه‌خواری بیشتر از مصرف گوشت و گوشت‌خواری است و همین تأکیدات دلیل بر سلامت‌محوری طب اسلامی است؛ زیرا در دانش جدید نیز ثابت شده که مواد غذایی گیاهی، سبزی‌ها، میوه‌ها، غلات، حبوبات، مغزهای گیاهی بیشترین آمار سلامت افراد را تحقق بخشیده، و سیستم تغذیه بر مبنای گوشت و گوشت‌خواری بیشترین زیان‌های جسمی و عوارض را آفریده است؛ به‌گونه‌ای که هرروز بر تعداد قربانیان ناشی از مصرف غذاهای گوشتی، فست‌فودها و نوشابه‌های گازدار افزوده می‌شود.
طب اسلامی بر نفی غذاهای غیرطبیعی، شیمیایی و سرخ کردنی‌ها است. در طب اسلامی هرچه غذا به طبیعت و گیاه و عدم استفاده از مواد شیمیایی نزدیک‌تر باشد، با غریزه و فطرت بشری منطبق‌تر است و در تولید عمل صالح نقش مؤثرتری دارد. طب اسلامی، طب احیای فطرت سلیم و پرهیز از خشم و خشونت، کینه و پرخاشگری و حرص و طمع و نفی افزایش صفرا و سوداست.
