بحران قره‌باغ؛ خصومتی به قدمت یک قرن+تصاویر

به گزارش سایت تحلیلی خبری پونه زار به نقل از مشرق، درگیری میان آذربایجان و نیروهای ارمنی مورد حمایت ارمنستان بر سر منطقه خودمختار ناقورنو-قره باغ، چند روزی است که ادامه دارد، گرچه دیروز باکو به طور یکجانبه اعلام آتش بس کرده است. پس از درگیری های خونبار سال های آغازین دهه 1990، این خشن ترین دور درگیری ها در حدودا 2 دهه اخیر است.

در درگیری‌های دوطرف، دست‌‌کم 130 مورد حمله در منطقه قره‌باغ صورت گرفته است. منازعه دو دولت ارمنستان و آذربایجان طی 24 ساعت ده‌ها مجروح و کشته برجای گذاشته است. دولت خودخوانده محلی ارمنی ناگورنو-قره‌باغ در کشور آذربایجان و در مرز ایران و ارمنستان قرار دارد.

هلی‌کوپتر Mi-24 ارتش آذربایجان دیروز توسط نیروهای ارمنی سرنگون شد

آخرین اخبار از یورونیوز حاکی از آن است که طبق ادعای وزیر دفاع آذربایجان، حدود 100 نظامی ارمنی کشته و مجروح شده و 6 تانک و یک هلی‌کوپتر Mi-24 نیز نابود شده، کمااینکه 12 نظامی آذری نیز به قتل رسیدند و یک تانک و یک خودروی زرهی آذربایجان نیز منهدم شده است. اما رئیس‌جمهور ارمنستان از کشته‌شدن دست‌کم 18 نظامی ارمنی و مجروح‌شدن 35 تن دیگر خبر داده است. سرکیسیان، دولت آذربایجان را به نقض آتش‌بس محکوم کرد و هدف «تانک‌ها، هلی‌کوپترها و توپخانه‌های دشمن» از حمله را تصرف نقاط استراتژیک عنوان کرد.

دولت آذربایجان نیز ارمنستان را ناقض آتش‌بس اعلام کرده و «آتش سنگین» از سوی توپخانه‌‌ها و خمپاره‌اندازهای طرف مقابل را عامل بروز مجدد درگیری و پاسخ‌های سریع ارتش آذربایجان اعلام کرده است. ظاهراً آتش‌بس یکطرفه‌ای از سوی دولت آذربایجان اعلام شده است. هنوز آمار دقیقی از اینکه چه میزان از تلفات از دو طرف مربوط به غیرنظامیان بوده و چه میزان از کشته‌ها و مجروحان ارمنی به گروه‌های جدایی‌طلب در دولت محلی ناگورنو-قره‌باغ مربوط می‌شود، منتشر نشده است.

مرز دولت محلی ناگورنو-قره‌باغ و منطقه تسلط نیروهای ارمنی طبق آتش‌بس 1994 میلادی

دلیل مناقشات قومی در منطقه قره‌باغ، حضور اکثریت ارمنی در این منطقه از کشور آذربایجان بوده است. این دولت محلی در مرز سه کشور آذربایجان، ایران و ارمنستان قرار دارد، اما روابط آن با ترکیه نیز خبرساز است. دلیل آن وقوع نسل‌کشی ارامنه توسط دولت ترکان جوان در دهه 1910 میلادی است که به آوارگی ارامنه از شرق ترکیه فعلی به کشور ارمنستان و منطقه قره‌باغ انجامید. بواسطه آن رخداد، روابط ترکیه با ارمنستان مخدوش شده و از آنجا که ارمنی‌های قره‌باغ مورد حمایت ارمنستان قرار گرفته‌اند، دولت ترکیه حمایت خود از دولت آذربایجان در منازعه قره‌باغ را رسماً اعلام کرده است.

*واکنش‌ها؛ دعوت طرف‌های درگیر به آرامش و حفظ صلح

دولت ایران مانند گذشته بیطرف خواهد ماند اما رجب طیب اردوغان از حمایت کامل دولتش نسبتان، «سرژ سرکیسیان»، این درگیری ها را «حد اعلای خصومت» از جانب آذربایجان، از زمان آتش بس سال 1994 خوانده است. الهام علی اف، رییس جمهور آذربایجان هم ارمنستان را تحریک کننده درگیری معرفی می‌کند: «ارمنستان دچار تلفات سنگینی شده است. یک پاسخ کوبنده به نیروهای ارمنی داده شد. ارمنستان سرجایش نشانده شد.»

سرژ سرکیسیان

الهام علی اف

آذربایجانی‌ها می گویند که یک بالگرد متعلق به ارتش ارمنی قره باغ را سرنگون کرده و شماری از ارتفاعات و روستاهای راهبردی را تحت کنترل خود درآورده اند.

داوطلبان ارمنی از سراسر این کشور به سوی منطقه درگیری می شتابند

از سوی دیگر، نیروهای نظامی قره‌باغ هم مدعی هستند که بلندی‌های راهبردی «لالا تپه» را که در روز شنبه توسط آذربایجانی‌ها تصرف شده بود، دوباره تحت کنترل خود گرفته‌اند. باکو اما صحت این خبر را رد کرده و می گوید که این تپه مهم در اختیار نیروهایش باقی مانده است و «نیروهای شورشی»(ارتش ارامنه قره باغ) تلفات جدی داده اند.

نیروهای نظامی آذربایجان

سربازان منطقه خودمختار ناگورنو-قره باغ

در آخرین تحرکات در منطقه، «ذاکر حسنوف»، وزیر دفاع آذریایجان اعلام کرد که به نیروهایش دستور آمادگی برای به توپ بستن «خانکندی»(استپاناکرت)، مرکز منطقه خودمختار قره باغ را داده است «اگر که نیروهای ارمنی از هدف قرار دادن مناطق غیرنظامی ما دست بر ندارند.» خانکندی حدود 50000 نفر جمعیت دارد. در طرف مقابل، دولت خودمختار قره باغ هم در واکنش، از «یک پاسخ خردکننده» در صورت چنین اقدامی از سوی آذربایجان خبر داد.

ارامنه قره باغ که مورد حمایت ایروان بودند، منطقه کوهستانی ناگورنو-قره باغ را در جنگ های اوایل دهه 1990 به دست گرفتند که طبق گزارش های موجود 30000 کشته به دنبال داشت. طرفین منازعه هیچ گاه از زمان آتش بس 1994، قراداد صلح امضاء نکردند.

نیروهای داوطلب ارمنی در جنگ های اوایل دهه 1990

آذربایجان نفت خیز که بودجه نظامی سال های اخیر آن از کل بودجه ارمنستان بیشتر بوده، بارها تهدید کرده است که اگر مذاکرات به سرانجام نرسد، به زور منطقه را پس خواهد گرفت. ارمنستان هم در پاسخ بارها تکرار کرده است که توان پاسخ دهی به هر تهاجمی را دارد.

آخرین تنش جدی دو کشور در سال های اخیر، پیش از شروع درگیری های چند روز گذشته، در نوامبر 2014 بود که یک بالگرد نظامی ارمنستان توسط نیروهای آذربایجان سرنگون شد.

با وجود این که هنوز دلایل بالا گرفتن آتش درگیری های اخیر کاملا روشن نیست، «تامس دی وال» از موسسه کارنگی اروپا می گوید: «پتانسیل یک جنگ همه جانبه، هرگز به این اندازه قوی نبوده است، در حالی که هر دو طرف به لحاظ نظامی خود را تقویت کرده اند….محتمل است که یکی از دو طرف- و بیشتر آذربایجان که منافع بیشتری در ادامه خصومت ها دارد- تلاش کند که وضعیت فعلی را به نفع خود تغییر دهد- با یک کارزار نظامی محدود.»

وال معتقد است که بخش خطرناک قضیه در این است که اگر هر گونه عملیات نظامی در این منطقه شروع شود، می تواند به سادگی گسترش یابد و از کنترل خارج شود.»

*زمینه‌های تاریخی

در پی انقلاب اکتبر 1917 در روسیه و فروپاشی امپراتوری تزاری، آذربایجان و ارمنستان هر دو اعلام استقلال کردند و جنگ بر سر مناطق مورد مناقشه از همان 1918 آغاز شد و تا 1920 به طول انجامید. در 1920، در پی تشکیل اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی، هر دو کشور به ان پیوستند. ناحیه خودگردان ناقورنو-قره باغ در 1921 در درون مرزهای جمهوری سوسیالیستی شوروی آذربایجان شکل گرفت و از همان زمان تبدیل به یک استخوان لای زخم میان این دو کشور شد.

در حدود 70 سال حکومت اتحاد شوروی، نزاع ارمنستان و آذربایجان بر سر منطقه قره باغ از حد اعتراضات گاه و بیگاه طرفین فراتر نرفت و این به خاطر اقتدار آهنین مسکو در دوران اتحاد شوروی بود.

در اواخر حیات اتحاد شوروی در 1988، با ترک برداشتن اقتدار کرملین، مسوولین حکومت خودگردان قره باغ اعلام کردند که از ان جا که بخش عمده جمعیت آن ارمنی های مسیحی هستند، قصد پیوستن به جمهوری سوسیالیستی شوروی ارمنستان را دارند. تظاهرات ارامنه و آذربایجانی ها در آن مقطع منجر به منازعات نژادی شد و در نهایت جنگ میان ارامنه و حکومت آذربایجان را در سال 1991 (در پی فروپاشی نظام شوروی) رقم زد.

پیرمرد ارمنی بر سر قبر کشته شدگان جنگ های دهه 1990 قره باغ

در 1994، بعد از 3 سال جنگ سنگین میان نیروهای ارتش آذربایجان و شبه نظامیان ارمنی مورد حمایت ارمنستان، با میانجیگری روسیه بین دو طرف آتش بس برقرار شد. نتیجه آن جنگ، تسلط ارامنه بر کل ناگورنو-قره باغ و برخی مناطق اطراف آن شد که تا به امروز هم ادامه دارد.

پرچم جمهوری ناگورنو-قره باغ

باکو ساهاکیان، رییس جمهور منطقه خودمختار قره باغ

در همان سال 1994، سازمان امنیت و همکاری اروپا، «گروه مینسک» را تشکیل داد که سفرای فدراسیون روسیه، فرانسه و آمریکا بر ان ریاست دارند. این گروه مسوولیت تلاش برای یافتن راه حل سیاسی برای پایان مناقشه و ایجاد صلح پایدار را بر عهده گرفت. اما با وجود تلاش های آن، در این سال ها هر از چندی تنش ها میان طرفین بالا گرفته و گاهی کار به خشونت ها(البته در مقیاس محدود) کشیده است.

در آپریل 2014، بان کی مون، دبیرکل سازمان ملل، در واکنش به گزارش ها درباره خشونت و تلفات در مرزهای آذربایجان و ارمنستان، بیانیه ای صادر کرد و از دو طرف خواست که به «توافق آتش بس» پایبند بمانند و از خشونت بیشتر اجتناب کنند و به دنبال خواباندن تنش ها و ادامه گفتگو باشند.

در سپتامبر 2015، در واکنش به خشونت های مرزی، رییس جمهور ارمنستان، سرژ سرکیسیان به مجمع عمومی سازمان ملل اعلام کرد: «اگر آذربایجان به سیاست تهاجمی خود ادامه دهد، برای ارمنستان چاره ای جز برداشتن گام های سیاسی-نظامی برای تامین صلح و امنیت خود باقی نخواهد ماند.»

به هر حال، قرار است «گروه مینسک» روز سه شنبه جلسه فوق العاده تشکیل دهد تا به بحث درباره درگیری ها در منطقه بپردازد.

«سرگی کاپانادزه»، استاد روابط بین الملل دانشگاه تفلیس در گرجستان، معتقد است که مناقشه قره باغ تبعات ژئوپلیتیکی جدی دارد و ثبات منطقه راهبردی قفقاز را تهدید می کند. منطقه ای که یک مسیر انتقال گاز و نفت دریای خزر به بازار اروپا، بدون عبور از روسیه، محسوب می‌شود.

با وجود این که روسیه وهر دو طرف را به پایان دادن به خشونت ها دعوت کرده است، لیکن با توجه به حمایت صریح اردوغان از آذربایجان و البته تیرگی روابط ترکیه و روسیه، بسیاری از کارشناسان این منازعه تازه در منطقه حساس قره باغ را یک نوع تقابل غیرمستقیم تازه میان روسیه (به عنوان حامی سنتی ارمنستان) و ترکیه (به عنوان حامی آذربایجان) می‌دانند.

باید در نظر داشت که منطقه قفقاز، به لحاظ استراتژیک، منطقه ای بسیار مهم برای امنیت ملی فدراسیون روسیه و سایر کشورهای منطقه است. از آن جا کع سرمایه گذاری های عربستان سعودی برای گسترش وهابیت در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز در طول دو دهه گذشته، توانسته ریشه های افراط گرایی را برخی جمهوری های منطقه ای ایجاد کند، هر گونه خلاء امنیتی در صورت توسعه درگیری ها، می تواند منطقه قره باغ را به یک پایگاه جدید برای افراط گرایان منطقه از بخش‌هایی چون چچن، داغستان، تاجیکستان و ازبکستان ایجاد کند که اتفاقا در درجه اول امنیت این دو کشور را تهدید خواهد کرد. از این رو، بهترین اقدام برای حفظ منافع ملی هر دو کشور آذربایجان و ارمنستان پایان دادن هر چه سریع تر درگیری ها و تلاش برای یافتن یک راه حل سیاسی است.

*منافع رژیم تل‌آویو در استمرار جنگ میان باکو و ایروان

انشیل بیفر ستون نویس روزنامه صهیونیستی هاآرتض در تحلیلی در این روزنامه که روز گذشته منتشر شد، نوشت: اسراییل باید در این نزاع در کنار آذربایجان قرار گیرد به دلایل زیر:

اول اینکه آذربایجان درسالهای اخیر تامین کننده اصلی نفت اسراییل بوده و این نفت از طریق خط لوله از گرجستان و ترکیه به اسراییل انتقال می یابد.

دوم؛ آذربایجان مقادیر بسیار زیادی سلاح از جمله هواپیماهای بدون سرنشین و سیستم های ضد هوایی از اسراییل خریداری می کند.

سوم؛ اهمیت آذربایجان برای اسراییل در سالهای اخیر و در پی تیرگی روابط میان تل آویو و آنکارا افزایش یافته است.

چهارم؛ آذربایجان همسایه و همزمان دشمن ایران است و برای اسراییل «درِ پشتی» به ایران محسوب می شود.

پنجم؛ آذربایجان امیدوار است و این امیدواری را مسئولانش پنهان نمی کنند که اسراییل در اینده از خط لوله نفت مذکور برای پمپاژ گازی که از دریای مدیترانه استخراج می کند استفاده نماید.

ششم اینکه مردم جمهوری آذربایجان به مردم ترکیه به عنوان یک امت برادر می نگرند که با ارمنستان رابطه برقرار نمی کنند.خودداری اسراییل از شناسایی نسل کشی ارامنه توسط ترکها در دوره جنگ جهانی اول از دیگر عواملی است که می تواند به ایجاد روابط استراتژیک اسراییل با آذربایجان کمک کند.

منبع:

http://edition.cnn.com/2016/04/03/asia/armenia-azerbaiajan-nagorno-karabakh-explainer/index.html

http://www.theguardian.com/world/2016/apr/04/azerbaijan-and-armenia-clashes-continue-for-third-day

http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-35964213