نگاهی به مراسم شب یلدا فریدون شهر/از شاهنامه خوانی دور کرسی تا خوردن زمترول(هندوانه)

مردم شهرستان فریدون شهر هم از دیرباز به سبب حس بیشتر سرما و رابطه قوی مردمان این منطقه با زمستان شب اول زمستان  را بسیار نیکو می دانسته اند و در برگزاری و گرامی داشت آن همیشه کوشا بوده اند .

جدای از تاریخچه، رسم وآیین بزرگداشت این شب در شهرستان فریدونشهر بسیار جالب توجه است . برای نمونه به برخی از آداب گذشتگان شهر فریدونشهر که بیشتر از قوم گرجی بوده اند اشاره می شود :

مهمترین رسم و آیین این شب مانند اکثر نقاط دیگر آیین نیک و ستودنی بازدید از بزرگان و خویشاوندان و دوستان است که این رسم را  کوچکترها با مهمانی رفتن و دیدار از بزرگان به جا می آورند و جشن گردهمایی و آیینی خویشاوندان و دوستان را به پا میدارند . نزدیکی و صمیمیت دوستان و نزدیکان ونیز همبستگی آن ها و تداوم مهر و دوستی در همنشینینی های این شب به دور کرسی به اوج خود می رسد و همه به دور این گرمابخش قدیمی خانه و آشیانه و شاید هم خانواده می نشینند و گرمی خاصی را به شب سرد بلند آخر پاییز می بخشند .کرسی که از چهار پایه چوبی و مسقف تهیه شده و زیر آن در گذشته تنور گرم پخت و پز بوده واینک در بعضی خانواده ها با حفظ رسوم بخاری برقی و گازی ، روی خود لحاف و رو اندازی از گلیم می بیند که نقش و نقوش روی آن یاداور فصول و رنگ های زیبای خداوندی است . کرسی که در جمع کردن خانواده و انتقال تجارب گذشتگان به جوانان نقش مهمی را ایفا کرده است در شب یلدا نیز خوشحال از تداوم عشق و صمیمیت خانواده ها به میزبانی مهمانان و پس از آن زمستان می رود .

خوراک و خوردنی ها و تنقلات زیاد روی کرسی که هریک داستانی برای خود دارد رسم و آیینی دیگر ساخته اند . در فریدونشهر و در رسم اقوام این منطقه به خصوص گرجی ها برای این شب تناول بسیار، مرتبط با این شب فراهم می شده است تا یادآور نعمت های فراوان الهی باشند .

مانند رسم و آیین سایر ایرانیان خوردنی های ویژه شب یلدا میوه های فصل تابستان مثل خربزه، هندوانه،  انار و آجیل شب یلدا عموما شامل شب چله (دانه های گندم و نخود برشته)، تخم هندوانه و کدو، بادام، پسته، فندق، کشمش، انجیر و توت خشک  بوده است . البته در این منطقه مهمترین میوه شب یلدا انگور بوده است که به علت فراوانی آب در منطقه و کشت وسیع درخت مو در مزارع و باغات شهرستان حضور پررنگ تری در سفره شب یلدا داشته است هر چند خوشه های انگور از فصل پاییز با نخ آویزان می شدند و شب یلدا به صورت کشمش ویا نیمه خشک مصرف می شده اند ولی رسم حضور این میوه جزو ویژگی های خاص مردم این منطقه است که اینک نیز همچنان جریان دارد . هندوانه هم با زیر خاک نگه داشتن و حفظ ان در مکان های سرد خانه از قدیم به روی سینی بزرگ پر از تنقلات و میوه ها می رسیده است و نکته جالب توجه نام این میوه در زبان گرجی است که زمترول  نام دارد و از اول کلمه زمتر یعنی زمستان می آید .

از گذشته رسم بوده است که بزرگترهای جمع و سخنوران شهر برای دیگران از گذشته می گفته اند و داستان هایی از شاهنامه و کلیله و دمنه می خوانده اند .همچنین خواندن فال حافظ و تلاوت قرآن نیز جزو مراسم این شب بوده است .  گپ و گفت و یاد مشکلات و سختی های سپری شده و یاداوری گذرا بودن سیاهی ها و سختی های زندگی از طرف بزرگان حکایت از امید به زندگی داشته است که بعد از هر زمستانی بهار با تمام گرمی و سبزی خود فرا خواهد رسید .

همچنین در فریدون شهر از گذشته رسم بوده که داماد در شب یلدا برای عروس نان محلی، اگدکی، آجیل و پارچه ای زیبا می خرید و به خانه عروس می برد تا توشه ای باشد برای زمستان .این آیین هم جزو رسوم خاص و منحصر به فرد منطقه است .

آری به دلیل دقت گاهشماری ایرانی و انطباق كامل آن با تقویم طبیعی، همواره و در همه سال‌ها، انقلاب زمستانی برابر با شامگاه سی‌ام آذرماه و بامداد یكم دی‌ماه است. هر چند امروزه برخی به اشتباه بر این گمانند كه مراسم شب چله برای رفع نحوست بلندترین شب سال برگزار می‌شود؛ اما می‌دانیم كه در باورهای كهن ایرانی هیچ روز و شبی، نحس و بد یوم شناخته نمی‌شده است. جشن شب چله، همچون بسیاری از آیین‌های ایرانی، ریشه در رویدادی كیهانی دارد. و اکنون نیز هرچند کمرنگ تر ولی پاس نگه داشته می شود و حفظ آن برای هر قوم و فردی باید از اهمیت خاصی برخوردار باشد .

 سردبیر پایگاه خبری پونه زار، محسن رحیمی